شناخت خدايى مردان برخاسته از بوستان عترت، نه براى هر بال بشکسته‌اى شدنى است؛ چه آنان که بر آفتاب ديده گشوده‌اند جز سايه مژگان خويش نديده و آنها که در آن آسمان پريده‌اند جز شکسته بالى خويش را نيافته‌اند.

با اين همه شايد بتوان ديده بر پرتويى از آفتاب که بر زاويه‌اى تابيده است دوخت و در آن نشان‌ها از حقيقت نور يافت که نور، همه يک گوهر است.

امام ابوالحسن على الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن على بن حسين بن على بن ابى طالب (ع) هشتمين امام از ائمه اهل بيت صلوات ا... عليهم اجمعين است. ابوالحسن علي بن موسي(ع) ملقب به «رضا» امام هشتم از ائمه اثني عشر(ع) و دهمين معصومين از چهارده معصوم(ع) است. سال تولد آن حضرت را 148 و 153 ه.ق و ماه تولد ايشان را بنا بر روايت ذي‌القعده گفته‌اند.

شخصيت علمي و اخلاقي آن بزرگوار

شخصيت ملكوتي و مقام شامخ و زهد اخلاق حضرت رضا(ع) و اعتقاد شيعيان به او سبب شد كه نه تنها در مدينه بلكه در سراسر دنياي اسلام به عنوان بزرگترين و محبوبترين فرد خاندان رسول اكرم(ص) مورد قبول عامه باشد و مسلمانان او را بزرگترين پيشواي دين شناسند و نامش را با صلوات و تقديس ببرند. بيست و چند سال نداشت كه در مسجد رسول‌ا...(ص) به فتوا مي‌نشست.

علمش بسيار و رفتارش پيامبرگونه و حلم و رأفت و احسانش شامل خاص و عام مي‌شد. كسي را با عمل و سخن خود نمي‌آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمي‌شد سخنش را قطع نمي‌كرد. هيچ حاجتمندي را مأيوس باز نمي‌گرداند. در حضور ميهمان به پشتي تكيه نمي‌داد و پاي خود را دراز نمي‌كرد.

هرگز به غلامان و خدمه دشنام نداد و با آنها مي‌نشست و غذا مي‌خورد. شب‌ها كم مي‌خوابيد و قرآن بسيار مي‌خواند. شب‌هاي تاريك در مدينه مي‌گشت و مستمندان را كمك مي‌كرد. نظافت را در هر حال رعايت مي‌كرد و عطر بسيار بكار مي‌برد. عادتاً جامه ارزان و خشن مي‌پوشيد ولي در مجالس و براي ملاقات‌ها و پذيرايي‌ها لباس فاخر در بر مي‌كرد. غذا را اندك مي‌خورد و سفره‌اش رنگين نبود. در هر فرصتي مردم مسلمان را به وظايف خود آگاه مي‌كرد.....

اخلاق و منش امام

خصوصيات اخلاقي و زهد و تقواي آن حضرت به گونه‌اي بود كه حتي دشمنان خويش را نيز شيفته و مجذوب خود كرده بود. با مردم در نهايت ادب تواضع و مهرباني رفتار مي‌كرد و هيچ‌گاه خود را از مردم جدا نمي‌كرد.

يكي از ياران امام مي‌گويد: هيچ‌گاه نديدم كه امام رضا (عليه السلام) در سخن بر كسي جفا ورزد و نيز نديدم كه سخن كسي را پيش از تمام شدن قطع كند. هرگز نيازمندي را كه مي‌توانست نيازش را برآورده سازد رد نمي‌كرد. هرگز نديدم به کسي ازخدمتکارانش بدگويي کند. خنده او قهقه نبود بلكه تبسم مي‌فرمود. چون سفره غذا به ميان مي‌آمد، همه افراد خانه حتي دربان و مهتر را نيز بر سر سفره خويش مي‌نشاند و آنان همراه امام غذا مي‌خوردند. شب‌ها كم مي‌خوابيد و بسياري از شب‌ها را به عبادت مي‌گذراند. بسيار روزه مي‌گرفت و روزه سه روز در ماه را ترك نمي‌كرد. كار خير و انفاق پنهان بسيار داشت. بيشتر در شب‌هاي تاريك، مخفيانه به فقرا كمك مي‌كرد.

جنبه علمی امام

امام وارث علم امامت بوده که از جدش رسول خدا به میراث مانده بود، او چشمه جوشانی بود تشنگان معرفت و دانش را سیراب می‌کرد و گمشدگان سرزمین جهل و نادانی را راهنمایی می‌کرد.

منبع: کتاب زندگانی پیشوای هشتم (امام علی بن موسی الرضا)

مأمون که شورواشتیاق مردم نسبت به امام و اعتبار بی‌همتای امام را در میان ایشان می‌دید می‌خواست اعتبار ایشان را خدشه‌دار کند و کارهایی برای رسیدن به این هدف انجام داد. از جمله آنها تشکیل جلسات مناظره‌ای بین امام و دانشمندان علوم مختلف از سراسر دنیا بود، تا آنها با امام به بحث بپردازند، شاید بتوانند امام را از نظرعلمی شکست دهند. درآن مجلس حضرت با هر یک از دانشمندان به زبان خود و با دلایل علمی کتاب و قرآن جواب سؤالات آنان را می‌داد وقانعشان می‌کرد. در این بین عده‌ای در همان لحظه به وی و اسلام روی آوردند.

می‌توان نتیجه گرفت که آن حضرت معدن کلمات پروردگار، صندوق انوارالهی و علم خداوند متعال است. همین مباحثات حضرت رضا(ع) با فرقه‌های مختلف در مجلس مأمون، مقام علمی آن حضرت را آشکار می‌کرد، چنانچه بارها مأمون می‌گفت: هیچ‌کس را در روی زمین داناتر از حضرت رضا(ع) نمی‌دانم.

مختصري از كلمات حكمت‌آميز امام

امام فرمودند: دوست هركس عقل اوست و دشمن هركس جهل و ناداني و حماقت است.

امام فرمودند: مهرورزي و دوستي با مردم نصف عقل است.

مهربانی امام رضا(ع) نشأت گرفته از مکتب فاطمی است، امام رضا(ع) نسبت به دوست و دشمن همواره مهربان و رئوف بوده‌اند، همه ما امام هشتم(ع) را به عنوان امام مهربانی‌ها می‌شناسیم و این محبت وعاطفه حضرت بی‌گمان متأثر از شیوه تربیتی مادر بزرگوارشان حضرت زهرا(س) است.

براساس روایات متقن دینی، حفظ حرمت حضرت زهرا(س) و بزرگداشت ایشان در هنگام زیارت امام رضا(ع) توصیه مؤکد شده است، اما این همه توصیه برای چیست؟ حجت‌الاسلام والمسلمین رنجبر در این زمینه می‌گوید:‌ فضیلت زیارت امام رضا(ع) بسیار زیاد است و از آنجا که ایشان ارادت خاصی به حضرت زهرا(س) دارند، به زائرانی که هنگام زیارتشان، مادرشان را نیز تکریم می‌کنند، عنایت ویژه دارند.

وی با اشاره به یکی از خاطرات مطرح در همین زمینه اظهار می‌دارد: بسیاری از علما و فضلای بزرگ در حرم امام رضا(ع) و هنگام زیارت ایشان به حضرت فاطمه(س) نیز متوسل شده‌اند و درخواست خود را به واسطه حضرت زهرا(س) به امام هشتم(ع) مطرح کرده‌اند.

مفسر کبیر قرآن کریم علامه طباطبایى(ره) در این زمینه توصیه کرده است هرگاه حاجتی داشتی وقتى وارد حرم مطهر مى‌شوى، یکى از مؤثرترین و بهترین دعاها این است که حضرت علی بن موسی الرضا(ع) را به مادرشان، حضرت زهرا(س) سوگند بدهى که حاجت تو را از خدا بخواهند. چون حضرت به مادرشان حضرت زهرا(س) علاقه فراوان و ارادت خاصى دارند و سوگند ‌دادن به مادر محبوبشان، سخت مؤثر خواهد افتاد.

صبر و مقاومت

يكي از اصول مشترك در زندگاني امامان كه همواره در زندگي آنها مشاهده شده صبر و مقاومت است. اين بزرگواران الگوي بزرگ صبر و قهرمان مقاومت بودند.

در بررسي زندگي امام رضا (ع) مي‌بينيم كه ايشان نيز همچون ديگر امامان نمونه كامل اين صفت اخلاقي بودند. شايد بتوان از موقعيت‌هاي دشواري كه ايشان با آن رو به رو شدند زماني كه مأمون اين بزرگوار را به خراسان دعوت كرد، نام برد.

ايشان براي وداع خانه خدا به مكه رفتند لحظه جدايي آن حضرت از فرزندش ابي جعفر محمد بن علي جواد (عليه السلام) بود كه ايشان با دلي استوار و مطمئن به قضا و قدر الهي اين مصيبت را تحمل كردند. شكيبايي و بردباري آن حضرت در دوره خلافت مأمون در برابر سياست‌ها مرموز و پشت پرده او به‌ويژه جريان ولايتعهدي درجه صبر و تحمل آن حضرت را براي ما آشكار مي‌كند.

امام رضا(ع) در دوران زندگي‌شان و زنداني بودن پدر بزرگوارشان مكرر سعه صدر از خود نشان مي‌دادند و مراقب اهل و عيال پدر ارجمندشان بودند. ايشان اهل حلم و شكيبايي بودند. در برابر افرادي كه با ايشان ستيزه و نزاع داشتند حلم و صبر مي‌ورزيدند. در برابر دهن كجي‌هاي ديگران سعي مي‌كردند سكوت كنند. افرادي بودند كه نسبت به ايشان بي‌احترامي مي‌كردند اما اين بزرگوار در برابر آنها خاموشي را انتخاب مي‌كردند.

رفتار امام رضا عليه‌السلام با مردم

امامان با مردم نشست و برخاست داشتند و در تعاملات اجتماعي به نيكوترين صورت با آنها برخورد مي‌نمودند. اين سيره چنان نيكو بود كه با الگو قرار دادن آنان ما مي‌توانيم روش صحيح برخورد اسلامي با افراد گوناگون را بياموزيم.

ايشان در جايي كه مربوط به شخص خودشان بود بزرگترين گذشت‌ها، عالي‌ترين ايثارها و بيشترين محبت را نسبت به ديگران داشتند. رفتار عملي امام رضا(ع) نشانه انساني كامل و نمونه است كه هيچ علاقه‌اي به دنيا و ظواهر آن ندارد.

اگر فردي حتي كوچك‌ترين خدمتي براي امام رضا(ع) انجام مي‌داد، ايشان نهايت تشكر و قدرداني را به جا مي‌آوردند و حتماً خدمت آن فرد را جبران مي‌نمودند. آن حضرت به مستضعفان و گرفتاران توجه خاصي مي‌كردند، اگر آنها گرفتاري و ناراحتي داشتند، سعي مي‌كردند مشكل آنها را حل كنند. زياد بودند افرادي كه در سايه ياري‌ رساني‌هاي امام(ع) به خيري دست يافتند.

پى نوشت‌ها: 1. بحارالانوار: مجلسى ، محمد باقر، ج 48 ص134 به نقل از علل الشرايع و عيون اخبارالرضا.

2. پيشين، جعفريان ، ج2 ص76 به نقل از تاريخ الحكماء: ص221 حيات امام رضا (ع): ص222

3 همان ، ج 2 ص 76به نقل از عيون اخبار الرضا: ج 2 ص 151

++++++++++

زیارت مقبول امام رضا(ع) برابر با 70 هزار حج است، واقعاً مگر یک حاجی چندین بار فرصت رفتن به خانه خدا را دارد؟ آیا سفر حج برای همه قبل از وفات میسر می‌شود؟ زیارت امام رضا(ع) برای اهالی دل که توان و تمکن سفر خانه خدا را ندارند، حجی متفاوت است و این در حالی است که زائر امام رضا(ع) از دنیا می‌رود و می‌بیند بدون رفتن به خانه خدا برای او هزاران سفر حج مقبول ثبت شده است.

هستند بسیاری از عاشقان که تا آخر عمر با آرزوی زیارت خانه خدا زندگی می‌کنند و می‌میرند و این در حالی است که یک زیارت عاشقانه آنها با حضرت رضا(ع) برابر با حجی مقبول محاسبه می‌شود، زیرا براى زوار حضرت رضا (ع)ضمانت شده است که خداوند گناهان گذشته و آینده آنها را مى‌بخشد و چه حجی از این بالاتر که خدا بندگان خود را در نهایت رستگاری قبول کند.

(استاد سید مرتضی خاتمی خوانساری - قدس آنلاین)