پس از 27 ماه از آغاز گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 در دولت یازدهم، روز اجرای برجام فرار رسید و طرف های گفت و گو بیانیه اجرای آن و لغو تحریم های هسته ای را صادر کردند. این رویداد آغاز فصلی تازه در تاریخ سیاسی خاورمیانه بود که امیدی تازه برای غلبه رویکرد گفت وگو و دیپلماسی بر جنگ و مخاصمه را در این منطقه ایجاد کرد. به این ترتیب، با اجرایی شدن برجام، مساله هسته ای ایران به تاریخ پیوست و منطقه خاورمیانه از یک بحران غیر ضروری رهایی یافت.
بیانیه برجام و اجرایی شدن آن تنها یک توافق دوجانبه میان ایران و گروه 1+5 نبود که تنها به سود ایران باشد بلکه این توافق پیروزی گفت وگو را بر مخاصمه رقم زد و فضا را برای حل بحران های منطقه ای در خاورمیانه فراهم ساخت.
اگر بخواهیم نگاهی دقیق به پیامدهای اجرایی شدن برجام بر نظم و امنیت خاورمیانه داشته باشیم باید بگوییم این توافق منطقه را از یک بحران غیر ضروری که برخی کشورها از آن در راستای پیشبرد اهداف جنگ طلبانه خود و بی ثبات کردن منطقه بهره برداری می کردند رها کرد و بهانه را از جنگ طلبان برای تداوم سیاست های بحران سازشان گرفت.
در توضیح این مطلب باید گفت، از زمانی که برنامه صلح آمیز هسته ای ایران در غرب به عنوان یک مساله بحرانی معرفی شد، برخی کشورهای عرب منطقه با همراهی رژیم صهیونیستی از این فرصت برای ترویج ایران هراسی و مشروعیت دادن به نقشه های سیاسی و نظامی-امنیتی خود بهره برداری کردند.
آن چه در این میان اهمیت زیادی داشت، نقش رژیم صهیونیستی در بهره برداری از پدیده ایران هراسی به عنوان دستاویزی برای انتقال تمرکزها از جنایات این رژیم در قبال مردم فلسطین به سوی ایران بود. برخی کشورهای منطقه نیز در این زمینه با رژیم صهیونیستی همراستا شدند و در جهت سیاست های ماجراجویانه منطقه ای خود، بر پدیده ایران هراسی دامن زدند.
پیامد این امر، تشدید رقابت های منطقه ای و گسترش نظامی گری به بهانه واهی مقابله با تهدید هسته ای ایران بود. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده است برنامه هسته ای اش به هیچ وجه جنبه نظامی ندارد و از انرژی هسته ای تنها برای مقاصد صلح آمیز استفاده می کند.
طی سال های اخیر، پیگیری سیاست های تنش زا در منطقه به بهانه مقابله با قدرت منطقه ای ایران منجر به شکنندگی بیش از پیش امنیت و نظم منطقه ای در خاورمیانه شده است. نتیجه این سیاست ها را در تشدید بی ثباتی ها در عراق، لبنان، سوریه، افغانستان، یمن، و سرزمین اشغالی فلسطین شاهد هستیم. در این چارچوب، برخی گروه های صاحب نفوذ و دارای منفعت به تشدید درگیری ها در خاورمیانه کمک کردند و با بهره گیری از لابی گسترده در فضای رسانه ای و ساختار سیاسی کشورهای غربی به ویژه آمریکا، بر طبل جنگ طلبی و مقابله با توهم ایران هسته ای کوبیدند.
به همین دلیل بود که وقتی گفت وگوهای هسته ای ایران و گروه 1+5 وارد فاز تازه ای شد و عزم طرف ها برای رسیدن به یک توافق جامع جزم شد، جنگ طلبان منطقه ای ایران هراسی را بیش از پیش در فضای رسانه ای برجسته کردند و با بهره گیری از لابی گری گسترده تمام تلاش خود را برای به شکست کشاندن این گفت و گوها به کار بردند. نماینده شاخص این جناح نیز رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی بودند که پس از ناکامی در به شکست کشاندن گفت و گوهای هسته ای ایران و 1+5، تمام تلاش خود را برای ایجاد مانع در اجرای برجام به کار بردند.
با تمام این فراز و نشیب ها، نه تنها توافق بر سر برجام حاصل شد بلکه طرف های گفت وگو پس از 6 ماه اقدام های اعتمادساز، بیانیه اجرایی آن را نیز صادر کردند و مهر تاییدی بر ماه ها تلاش سخت دیپلماتیک زدند. اجرای برجام علاوه بر این که به معنای پیروزی رویکرد دیپلماتیک بر جنگ طلبی است، بخشی از انرژی سیاسی را که درگیر این بحران غیر ضروری شده بود نیز آزاد می کند و می تواند در راستای تنش زدایی منطقه ای و کاهش سطوح و دامنه بحران ها در خاورمیانه به کار گرفته شود.
پیامد این امر، به حاشیه رفتن تلاش های جنگ افروزانه کشورهایی مانند عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی است که در این مدت بر طبل مقابله با ایران هسته ای می کوبیدند. در لوای چنین تبلیغاتی بود که آن ها سیاست های جنگ طلبانه خود را توجیه می کردند و در تلاش برای یارگیری منطقه ای بودند.
حال که مساله هسته ای ایران خاتمه یافته و سایه یک بحران غیر ضروری از منطقه خاورمیانه کنار رفته است بهترین فرصت برای پیگیری سیاست تنش زدایی و در پیش گرفتن رویکرد سیاسی در جهت حل بحران های خاورمیانه و به ویژه بحران های سوریه و یمن است. در فضای نو اعضای جامعه جهانی بیش از پیش بر نقش مثبت و سازنده ایران در حل بحران های خاورمیانه تاکید دارند.
عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی که تاکنون با پشتوانه غرب و به ویژه آمریکا به ماجراجویی های منطقه ای دست می زدند، با اجرایی شدن برجام دیگر همانند گذشته پشتیبانی غرب را حامی خود نخواهند دید. به همین دلیل بود که اندک زمانی پس از قطع رابطه اخیر عربستان با ایران، آمریکا از این وضعیت ابراز نگرانی و اعلام کرد این وضعیت می تواند به افزایش تنش ها در خاورمیانه بیانجامد.
این موضع گیری آمریکا به صورت آشکار عربستان سعودی را نشانه رفت و هشداری بود به مقام های سیاسی-امنیتی این کشور که تداوم سیاست های تنش آمیز می تواند به بحران های کنونی در منطقه دامن بزند؛ امری که در شرایط کنونی مورد تایید آمریکا نیست.
بنابراین می توان گفت، کاهش پشتیبانی غرب از سیاست های تنش زای همپیمانان منطقه ای در خاورمیانه همزمان با تایید نقش مثبت ایران در حل بحران های منطقه می تواند فضای تازه ای ایجاد کند که گام نخست آن با اجرایی شدن برجام برداشته شد.
*از:مهدی جوکار (گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا)