نویسنده : مریم مقدم

پدر معماری مدرن ایران از جمله مهمترین القابی است که به استاد بزرگ ایرانی ختم شده است. فعالیت هنری و معماری مهندس هوشنگ سیحون در طول نیم قرن زبانزد همه عاشقان فرهنگ و هنر ایران زمین است، از طراحی آرامگاه‌های خیام، بوعلی سینا، فردوسی، کمال الملک، نادر شاه افشار، کلنل محمد تقی خان پسیان، و دهها اثر معماری جاودانه دیگر همچون موزه توس و ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه تا صدها بنای مسکونی، نقاشی و سیاه قلم و چند سال تدریس در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تنها بیان گوشه ای از فعالیت خستگی ناپذیر سیحون در زمان حیات است.

وی سبک خاصی در معماری ایران پدید آورد که تلفیقی هماهنگ و موزون بین گونه‌های معماری سنتی و کهن ایران با تکنولوژی و سبک مدرن معماری جهان است.

استاد سیحون نقش اندازی بود که در دنیای ابعاد از معانی پر رمز و راز باطن سخن به میان می‌آورد و معانی و فلسفه نظری و وجودی بزرگانی که معمار و طراح آرامگاه هر یک از آنان بوده، در نقش مقبره شان متجلی نموده‌است.

بنای آرامگاه بوعلی سینا که سالهاست چون نگینی بر پیشانی شهر همدان می درخشد یکی از شاخص ترین آثار به جای مانده از هنر استاد است . بنایی که در میانی ترین میدان شهر تبدیل به نمادهمدان شده است.

سیحون طراح و معماری شایستگی علمی و فنی خویش را با شرکت در مسابقه‌ای که «انجمن آثار ملی» آن زمان به مناسبت بزرگداشت هزاره بوعلی سینا، از سوی یونسکو برپا کرد، با کسب عنوان برتر ,جایزه اول را بدست ‌آورد. جایزه‌ای که ساختن آرامگاه بوعلی سینا بود و ساختمانی که در سن 30 سالگی پس از2 سال کاربنا نهاد.

«هوشنگ سیحون» در سال 1299 خورشیدی و در خانواده‌اى اهل موسیقى به دنیا آمد. پدر بزرگ او «میرزا عبدالله» بنیانگذار موسیقى سنتى، و معروف به پدر موسیقى سنتى ایران است.

او بعد از راهیابى به دانشکده هنرهاى زیباى دانشگاه تهران، استعداد خود را از نقاشى به معمارى توسعه مى‌دهد و به دعوت «آندره گدار» رئیس اداره باستان‌شناسى وقت ایران براى ادامه تحصیل راهى پاریس و دانشکده هنرهاى زیباى پاریس (بوزار) مى‌شود. حدود سه سال تحت تعلیم «اوتلو زاوارونى» به تکمیل دانش معمارى خود مى‌پردازد و به درجه دکتراى هنر مى‌رسد. (سال 1949 میلادی)

سیحون همچنین در طول آن سال‌ها عضو ثابت شوراى ملى باستان‌شناسى، شوراى عالى شهرسازى، شورای مرکزی تمام دانشگاه‌هاى ایران و کمیته بین‌المللى «ایکوموس» بوده و به مدت 15 سال مسئولیت مرمت بناهاى تاریخى ایران را برعهده داشته است.

از دیگر مسئولیت هاى مهم این معمار و مهندس ایرانى، ریاست دانشکده هنرهاى زیباى دانشگاه تهران و سالها تدریس معمارى دراین دانشکده بوده است.

همسر هوشنگ سیحون نیز از هنرمندان و نقاش، از پیشکسوتان هنرهای تجسمی در ایران و مدیر گالری سیحون، قدیمی‌ترین نگارخانه هنری فعال در ایران بود. او دارای حدود نیم قرن پیشینه فعالیت هنری بود و نقش برجسته‌ای در معرفی استعدادهای هنری ایران داشت که4سال پیش ازدنیا رفت. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و انجمن نقاشان ایران به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۸ از وی به پاس یک عمر فعالیت بی‌وقفه هنری تقدیر کردند.

مهندس «هوشنگ سیحون» را مرد بناهای ماندگار گفته‌اند.

تلفیق معماری و ترسیم بنا

بنای آرامگاه بوعلی سینا توسط انجمن آثار ملی ایران به مناسبت هزارمین سالروز تولد دانشمند بزرگ ساخته و در سال 1333 افتتاح شد.

طرح و نقشه اولیه این بنا در خرداد سال 1324 توسط این انجمن بین مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته معماری به مسابقه گذاشته شد و با نظر آندره گدار طرح پیشنهادی مهندس هوشنگ سیحون پذیرفته شد.

در نیمه سال 1326 انجمن تصمیم به اجرای طرح گرفت. سال بعد هوشنگ سیحون طرح پیشنهادی را به عنوان پایان‌نامه به دانشکده هنرهای زیبای پاریس تقدیم کرد و اوایل سال 1328 ساخت این آرامگاه آغاز شد.

پس از تخریب مقبره قدیم و گشودن قبر بوعلی سینا و ابو سعید دخدوک دوست بوعلی سینا، جمجمه و قسمتی از استخوان‌های بوعلی و ابوسعید در جعبه‌های مخصوص مهر و موم و در آرامگاه جدید مجددا دفن شد. این طرح به سبک معماری قرنی که بوعلی سینا در آن می‌زیسته از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخی اسلامی برج گنبد قابوس اقتباس شده است.

استاد هنر و معماری ایران زمین این بنا را با تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام طراحی کرد . در طراحی این مجموعه از عناصری از هنرمعماری سنتی ایرانی استفاده شده است.

عناصری مانند برج، الهام گرفته از برج گنبد قابوس، باغچه‌ها متاثر از باغ‌های ایرانی، آب نماها الهام گرفته از حوض خانه‌های سنتی و نمائی با روکار سنگ‌های حجیم و خشن خارا که با سنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و نمودار کاخ‌های باستانی ایرانیان است.

کار ساخت بنای جدید آرامگاه در سال ۱۳۳۳ شمسی به پایان رسید و تا همیشه نام هوشنگ سیحون بر آن نقش بست. سیحون در طراحی بنا از طبیعت سرسبز همدان هم غافل نشد به گونه ای که مکمل این بنا را بوستانی به شکل نیم دایره با فضای سبز است در نظر گرفت و تندیس ابوعلی سینا در حالی که کتابی در دست دارد از میدان دانشگاه همدان به ضلع شرقی میدان آرامگاه بوعلی سینا منتقل شد تا همیشه در جوار آرامگاه جای خوش کند .

ناگفته های سیحون از بنایی که بنا نهاد

وی در خاطراتش نقل کرده است: از همان ابتدا که کار ساختن این آرامگاه را شروع کردم فکری به سرم زد و آن این بود که پیش از من هم کسانی آرامگاه ساخته اند. اما آنها صرفا یک آرامگاه ساخته اند و نه چیزی فراتر از آن. من به این نتیجه رسیدم که درست است که یک آرامگاه قرار است ساخته شود اما حاصل کار می تواند در عین حال یک بنای یادبودی برای کسی که خدمات بزرگی کرده است هم باشد و بزرگداشت این فرد باید در خود بنا هم مشهود باشد. بنابراین کوشش کردم که از نظر نمادین و سمبلیک هم "چه از جهت عوامل و عناصر معماری و چه از جهت عوامل عددی" چیزهایی مربوط به زندگینامه ی وی را در کار بگنجانم تا آن بنا به نوعی گویای شخصیت وی نیز باشد.

آرامگاه بوعلی از دو بخش تشکیل شده است. در محور اصلی، خود آرامگاه است که روی مربع ساخته شده است. رمزی از زیبایی در مربع است که ایرانی ها بسیار از آن استفاده کرده اند. برای نمونه، پلان تخت جمشید و همه ی کاخ هایش مربع اند. یونانی ها هم گفته اند که زیباترین فرم ها در عالم هندسی یکی مربع است و دیگری دایره.

پیش از ساخته شدن آرامگاه جدید یک بقعه ی کوچک و حقیری بود که قبرهای ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک( دوست بوعلی) در آن قرار داشت. دخدوک همان دوستی است که ابوعلی سینا در زمان وزارت خود و خبردار شدن از اینکه قصد کشتنش را دارند، به او پناهنده شده بود. به هر رو، قبر بوعلی را از گوشه ی بقعه به محل جدیدی منتقل کردیم.

و اما، از زمان ابوعلی سینا یک اثر شاخص معماری به نام گنبد قابوس برجای مانده است که البته آجری و پُر است و ده پَر یا جرز دارد. من در نظر گرفتم که این می تواند سمبل و نمادی برای خود بوعلی باشد. البته 10 پر را به 12 پر افزایش دادم چون ابوعلی سینا به دانشمند 12 دانشی معروف بوده است. آرامگاه بوعلی در پایین هم دارای 10 ستون است که هر یک به مناسبت یک سده ساخته شده است، به مناسبت هزاره ی این دانشمند بزرگ ایرانی که دانش پزشکی اش تا قرن ها در اروپا نفوذ داشت و تدریس می شد. این است که بنای آرامگاه سمبل شخص ابوعلی سینا شد.

در جریان ساخت چندین آرامگاه در ایران من ناگزیر به جابجایی بقایای هفت تن از بزرگان تاریخ کشورمان شدم و آنها را از گور پیشین شان به گوری تازه منتقل کردم. این هفت تن عبارتند از: ابوعلی سینا و دوستش ابوسعید دخدوک، عارف قزوینی (که در محوطه ی آرامگاه ابوعلی سینا قرار داشت)، نادر شاه افشار، کلنل محمدتقی خان پسیان (که در محوطه ی آرامگاه نادرشاه قرار داشت)، عمر خیام و حکیم ابوالقاسم فردوسی.

هنگام نبش قبر ابوعلی سینا و انتقال آن به محل فعلی از آن عکس گرفته شد. من شخصاً جمجمه ی او را در دستانم گرفتم. از کل اسکلت ابوعلی سینا، جمجمه اش به نسبت سالم تر از بقیه ی قسمت ها مانده است چون بر روی سنگ قرار داشته.

چشم فرو بستن استاد60 سال پس از ساخت آرامگاه

امروز که درست 60 سال از احداث این بنا می گذرد معمار آرامگاه بوعلی سینا چشم از جهان فرو می بندد اما تا همیشه نام و نشانش نه تنها در پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین بلکه در عرصه بین المللی معماری ماندگار ماند. حال این بنا با شماره 1869 حالا یکی از آثار فاخر به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی ایران است.

روحش شاد

همدان پیام