با آغاز فصل سرما و افزایش شیوع سرماخوردگی ها مراجعات مردمی به پزشکان بیشتر می شود در این مراجعات برخی پزشکان با مشاهده کوچکترین علایم سرماخوردگی در بیمارانشان با نوشتن چندین قلم دارو آنها را بدرقه می کنند، بیشتر این بیماران تنها دو سه روز از این داروها استفاده کرده و پس از بهبود نسبی علایم بیماری مابقی داروها را برای روز مبادا در گوشه یخچال یا قفسه هایی نگه داری می کنند تا هر زمان که خودشان یا یکی از اعضای خانواده علایم مشابهی داشت بدون صرف هزینه ای بتواند این داروها را مصرف کند.
امروزه در کمتر خانه ای یک قفسه مربوط به دارو وجود ندارد که انواع داروهای مسکن، تقویتی، آنتی بیوتیک ها و کوروتونی در آن یافت می شود که تاریخ انقضای برخی از آنها نیز مدت ها پیش سر رسیده است، این قفسه ها محلی برای ذخیره داروهای باقی مانده از تجویز های بیش از حد و مصرف ناقص داروها است تا در زمان نیاز خانواده کسی به دردسر و خرج اضافه نیافتد.
همین استفاده بی رویه و خودسرانه دارو در بین ایرانیان است که پس از چین ما را به دومین کشور مصرف کننده دارو در جهان تبدیل کرده است که اگر با یک حساب سر انگشتی جمعیت میلیاردی چین را با جمعیت 170 میلیونی ایرانیان مقایسه کنید عمق فاجعه را درمی یابید.
آموزش ضعیف و فرهنگ سازی نکردن در رابطه با ساختار داروها و شیوه استفاده صحیح از آنها بزرگترین عامل پیدایش این فرهنگ غلط در جامعه ماست چرا که برخی پزشکان زمانی که بیمارشان را ویزیت می کنند حتی لحظه ای به چهره بیمار نگاه هم نمی کنند چه برسد به اینکه دقایقی را برای وی وقت گذاشته و توضیحاتی را در رابطه با بیماری اش، طول مدت درمان و یا نحوه مصرف داروها ارایه کند و در این بین اگر دستور مصرف دارویی را داروخانه بر روی آن درج نکرد این منشی مطب است که پاسخگوی سوال بیمارخواهد بود چرا که پزشک وقت پاسخ دادن به چنین سوالاتی را ندارد.
آری به این راحتی درمان برخی بیماری هایی که پزشک می تواند تنها با یک شرح حال گرفتن از بیمار بدون تجویز دارو و تنها با چند توصیه در روند آن موثر باشد به پلاستیکی مملو از داروهای رنگارنگ تبدیل و به دست بیماران سپرده می شود.
همین بی مهابایی در تجویز های بی مورد دارو است که امروزه مشکلات زیادی مانند مقاومت آنتی بیوتیکی را در کشور ایجاد کرده است.
این مقاومت های آنتی بیوتیکی اگر در جامعه شیوع پیدا کند می تواند به یک مشکل اساسی در حوزه سلامت تبدیل شده و اپیدمی بیماری های عفونی را بدنبال داشته باشد چرا که این مقاومت به دلیل مصرف ناقص آنتی بیوتیک ها در طول دوره درمان توسط بیماران ایجاد شده و باعث می شود که در آینده بدن نسبت به آن آنتی بیوتیک واکنشی نشان ندهد.
در این بین بیماران هم کم تقصیر ندارند چرا که برخی از آنها پزشکی را حاذق تر می دانند که داروی بیشتری تجویز کند و با خود فکر می کنند که حتما این میزان داروی تجویز شده از علم بالای آن پزشک نشات می گیرد و در درمان زودهنگام آنها موثر خواهد بود، برخی بیماران که دیگر سرآمد همه اینها هستند به کمتر از داروهای تزریقی رضایت نمی دهند و اگر پزشکی برایشان دارو تجویز نکرد به این معنا تلقی می شود که از بیماری آنها سر درنیاورده و باید پزشک بهتری را جایگزینش کرد.
فروش بدون نسخه برخی داروها در داروخانه های نیز به شدت این مشکلات دامن زده است چرا که در برخی مواقع داروهایی بدون نسخه به فروش می رسد که بیماران هیچ شناختی از عوارض آن ندارند.
نمونه این مورد می توان به فروش دگزامتازون (دهمین داروی پر خطر کشور) به صورت آزاد در داروخانه ها اشاره کرد که به دنبال همین فروش بدون نسخه همدانی ها هم اکنون به استفاده کنندگان قهار این دارو تبدیل شده اند در حالیکه به گفته کارشناسان معاونت غذا و دارو استفاده خودسرانه از دگزامتازن می تواند باعث ایجاد ناهنجاری های عصبی شده، پوست انسان را نازک کرده، باعث بالا رفتن فشارخون ، قند خون، سفت شدن عروق و پوکی استخوان، افزایش وزن و افزایش چربی شکمی شود همچنین در کودکان روند رشد و بلوغ را برهم زده و ناهنجاری های مربوط به رشد را تحریک می کند.
با همه این تعاریف می توان گفت حال فرهنگ مصرف دارو در جامعه ما خوب نیست که دلیل آن عدم فرهنگ سازی صحیح و معرفی نکردن عوارض مصرف این داروهای شیمیایی به بیماران است.
ایجاد این فرهنگ نیازمند همکاری همه جانبه پزشکانی است که تنها با صرف چند دقیقه وقت بتوانند آنگونه که باید رسالت خود را به جای آورده و برای لحظاتی به سخنان بیمارخود گوش داده و چند کلمه ای را با بیمار خود در رابطه با لزوم تجویز دارو،شیوه مصرف و میزان مصرف صحبت کنند چرا که همین ارتباط کلامی بیمار با پزشک در بیشتر مواقع از هر دارویی بهتر بوده و اطمینان خاطر لازم را در بیمار ایجاد می کند همچنین با تجویز دارو به میزان نیاز یک دوره می توان از ذخیره کردن این داروها در منازل پیشگیری کرد.
وقت آن رسیده است که فرهنگ استفاده از دارو و عوارض ناشی از آنها را از دوران مدرسه به فرزندانمان آموزش دهیم تا در آینده افرادی سالم باشند که به دنبال بهانه های مختلف تنها به فکر مصرف دارو آن هم به شیوه غلط و خودسرانه نباشند.
راحله دهقانی
ایرنا