ایران و گروه 1+5 (شامل آمریکا، انگلیس، چین، فرانسه، روسیه و آلمان) ساعت یک بامداد یکشنبه بیست و هفتم دی ماه درباره آغاز اجرای «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک) به توافق رسیدند. «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از چند دور گفت وگوهای فشرده و چندجانبه سرانجام طی بیانیه ای «روز اجرا» (Implementation Day) را اعلام کردند؛ روزی که همه تحریم های هسته ای گذشته علیه ایران لغو شد. بدون شک این رویداد بزرگ و تاریخی نه فقط پیامدهای داخلی بلکه آثار منطقه ای و بین المللی نیز به همراه خواهد داشت.
در این ارتباط، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با بیگدلی مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسایل سیاسی به گفت وگو پرداخت. وی نخستین پیامد مثبت اجرای برجام را خروج جامعه از وضعیت انقباضی و افزایش پویایی اجتماعی دانست.
به باور این تحلیلگر مسایل بین المللی، تمرکز تصمیم گیری در ایران عامل مهم فرصت سازی در فضای پسابرجام است، البته گوناگونی منابع تصمیم گیری ناخشنودی کشورهای سرمایه گذار را به همراه دارد.
مدرس دانشگاه شهید بهشتی معتقد است دولت به زمان نیاز دارد تا بتواند یک سری از اقدام های ضروری انجام دهد و نباید انتظار تغییری ملموس را در زمانی اندک داشت.
پیامدهای اعلان اجرای برجام بر مناسبات منطقه ای ایران، اهمیت بازنگری تهران بر سیاست های منطقه ای، وضعیت مثلث کنگره، عربستان و رژیم صهیونیستی در فضای پساتحریم، تاثیر فضای پساتوافق بر روابط واشنگتن و ریاض و همچنین میزان اثرگذاری اجرای رسمی برجام بر انتخابات مجلس دهم از دیگر موضوع های گفت وگو با بیگدلی بود.
در ادامه، متن کامل گفت وگوی ایرنا با بیگدلی آمده است:

*** ایرنا: ظریف و موگرینی پس از انتشار گزارش مثبت آژانس، با خواندن متن بیانیه ای روز اجرای برجام را اعلام کردند. اعلان رسمی اجرای برجام چه پیامدهای داخلی، منطقه ای و بین المللی به همراه دارد؟
** بیگدلی: نخستین پیامد مثبت آن است که جامعه از حالت انقباضی خارج می شود و حالت انبساطی به خود خواهد گرفت. مناسبات اجتماعی از حالت درون گرایی، خود محوری و بیگانه گریزی خارج می شود و برای جای گرفتن در شبکه های بین المللی از نظر سیاسی و اقتصادی تلاش می کند. امروز ساختار اقتصادی کشور برای پذیرش سرمایه گذاری های خارجی آمادگی لازم را ندارد. بنابراین باید تغییرهای لازم در این زمینه صورت گیرد. چندی پیش که وزیر امور خارجه دانمارک به ایران سفر کرده بود پس از بازگشت به کشورش طی مصاحبه ای اعلام کرد که در ایران تمرکز تصمیم گیری وجود ندارد. با استناد به این سخنان می توان نتیجه گرفت که تنوع در منابع تصمیم گیری ناخوشنودی اروپایی ها را به دنبال دارد.
از سوی دیگر ایران باید به قوانین بین المللی احترام بگذارد تا بتواند جایگاه خویش را در سطح بین الملل به دست بیاورد. اگر سرمایه گذاری خارجی از امروز نیز آغاز شود مدت ها زمان نیاز دارد تا تغییر به گونه ای ملموس حس شود اما همان گونه که پیش از این اشاره شد آنچه می تواند در حال حاضر قابل لمس باشد رهایی جامعه از حالت انقباضی است. این موضوع از نظر روانشناسی از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. امیدواریم فضا به سمت و سویی متمایل شود که سرمایه های سرگردان داخلی در بخش تولید تجمع پیدا کند.
دولت باید با توجه به این که ایران وارد دوره تازه ای از حیات سیاسی و اقتصادی خویش شده است گام های بلند، صحیح و حساب شده ای را به سمت دنیا بردارد. در شرایط کنونی اروپایی ها درگیر بحران اقتصادی اند و ایران نیز کشوری بزرگ، پرجمعیت و دارای منابع فراوان است. بنابراین کشورمان به عنوان گزینه مناسب برای سرمایه گزاری اروپایی ها مطرح شده است. برای جذب سرمایه گذاری خارجی البته باید بسترهای مناسب فراهم شود.

*** ایرنا: به نظر شما برای فراهم شدن بستر سرمایه گذاری خارجی چقدر زمان نیاز است؟
** بیگدلی: با نگاهی خوشبینانه می توان اینگونه ارزیابی کرد که برای رها شدن از تنگناها و حرکت به سمت رونق دست کم یک سال زمان نیاز است. یک سری گشایش ها نیز در مناسبات داخلی ایران به وجود خواهد آمد و ضریب امنیتی جامعه افزایش خواهد یافت. به احتمال زیاد رکودی که در بخش مسکن به وجود آمده است به سمت رونق حرکت خواهد کرد و حتی جو روانی در داخل جامعه تغییر پیدا می کند. به تدریج رفت و آمدهای هیات های خارجی آغاز خواهد شد که این امر می تواند کمک دیگری برای رهایی جامعه از حالت انقباضی باشد.

*** ایرنا: افزایش توقع های انباشته شده موضوعی است که از این پس، دولت روحانی باید به آنها پاسخ گوید. شما اشاره کردید که بسترسازی برای سرمایه گذاری و تغییر ملموس در جامعه دست کم یکسال زمان نیاز دارد. آیا در این مدت نارضایتی فزاینده مردم را شاهد نخواهیم بود؟
** بیگدلی: اینگونه نیست که پس از به پایان رسیدن یک سال تغییرها به صورت ناگهانی صورت گیرد بلکه با گذشت زمان و در طول سپری شدن یک سال این تغییرها اندک اندک ملموس خواهد شد. اکنون جامعه در حال رهایی از شرایط بلاتکلیفی است. به تدریج مسوولان خواهند دانست که تصمیم های گذشته چندان سازگاری با الگوها و قواعد بین المللی نداشته است و باید تغییر کند. این تغییرها موجب خشنودی عمومی خواهد شد و باعث می شود فضای روانی کشور تغییر کند. به عنوان نمونه بزرگترین معضل که بخش مسکن است با دگرگونی هایی روبه رو خواهد شد؛ دگرگونی هایی که رضایت مردم را به دنبال خواهد داشت.
دولت به زمان نیاز دارد تا بتواند یک سری از اقدام های ضروری را انجام دهد. بنابراین نمی توان انتظار داشت که دولت در مهلتی اندک به آن دست یابد. همین که فضای سیاسی- اقتصادی باز می شود و مردم می بینند که ایران در انزوا نیست می تواند در رفتارهای سیاسی و اقتصادی مردم جامعه تاثیر گذار باشد.

*** ایرنا: اگر بخواهیم پیامدهای اعلان اجرای برجام را بر مناسبات منطقه ای بررسی کنیم به نظر شما پس از این رخداد مهم، روابط تیره برخی از کشورهای عربی با ایران به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت؟
** بیگدلی: در نهایت، روابط کشورهای عربی و ایران احیا خواهد شد. در نتیجه تحریک های رژیم صهیونیستی علیه ایران، دولت عربستان سعودی همه تلاش خود را انجام داد تا از اجرایی شدن برجام جلوگیری کند اما به نتیجه نرسید. «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا تلاش های زیادی کرد تا ایران در این تنگنا گرفتار نشود. مقام های ایران نیز بسیار هوشمندانه عمل کردند و همپای عربستان پیش نرفتند. بنابراین عربستان از همه ابزارهای خود استفاده کرد و به نتیجه نرسید. اکنون نیز جایی برای دخالت و تحریک ایران وجود ندارد. دولت ایران باید در سیاست های منطقه ای بازنگری کند و تحولاتی در این زمینه انجام دهد چرا که سیاست های گذشته کارایی لازم را نداشته و فضای مغرضانه ای را علیه ایران در منطقه به وجود آورده است.
با این کدورتی که بین ایران و عربستان وجود دارد مناسبات سیاسی و اقتصادی به تاخیر خواهد افتاد. ایران باید اقدام هایی انجام دهد که دشمنی عربستان کاهش یابد زیرا این کشور در آمریکا و اروپا نفوذ قابل ملاحظه ای دارد. به طور قطع دولت ایران به این سمت حرکت خواهد کرد و دولت عربستان نیز نمی تواند برای همیشه به دشمنی خود با ایران ادامه دهد.

*** ایرنا: سابق بر این، کارشناسان بر این عقیده بودند که دشمنی عربستان تا زمانی ادامه دارد که توافق انجام شود و پس از آنکه جهان فعالیت های صلح آمیز ایران را تایید کرد ریاض نیز به ناچار این موضوع را خواهد پذیرفت اما همانگونه که می بینید با وجود اینکه توافق اجرایی شده است، روابط 2 کشور هر روز بیشتر به سمت تیرگی پیش می رود. ارزیابی شما از چنین تحلیل های متضادی چیست؟
** بیگدلی: زمانی که توافق تصویب شد از اهمیت زیادی برخوردار نبود اما اکنون که به مرحله اجرا رسیده اهمیت آن نیز به مراتب بیشتر از گذشته شده است. پس از تصویب برجام مثلث کنگره، عربستان و اسراییل هنوز به دنبال آن بودند که جلوی اجرایی شدن توافق را بگیرند. بنابراین عربستان تاکنون هر چه را در توان داشت علیه ایران استفاده کرد و امروز به نفع ریاض نیست که این کشمکش ها ادامه یابد. از این گذشته، کارشکنی های عربستان به نفع آمریکا نیز نخواهد بود. بنابراین آمریکایی ها عربستان را زیر فشار قرار خواهند داد؛ همچنانکه آمریکا در رویارویی های اخیر ایران و عربستان موضع سرسختانه ای علیه ایران نگرفت و حتی عربستان را برای کلید زدن دور تازه تنش ها ملامت کرد. بنابراین آمریکا و اتحادیه اروپا اجازه نخواهند داد که عربستان سیاست های ستیزه جویانه خود را ادامه دهد.

*** ایرنا: آیا می توان از این به بعد انتظار رفتار عاقلانه تر و سنجیده تری را از عربستان داشت؟
** بیگدلی: به طور قطع از این به بعد روابط ایران و عربستان بهتر خواهد شد اما این امر نیازمند گذشت زمان است. آمریکا منافع ملی خویش را هیچگاه فدای خواسته های ریاض نخواهد کرد همانگونه که منافع خود را فدای خواسته های «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی نکرد. در تاریخ آمریکا سابقه نداشته است که نخست وزیر اسراییل به ایالات متحده سفر کند اما رییس جمهوری آمریکا وی را نپذیرد؛ موضوعی که در زمان گفت وگوهای هسته ای صورت گرفت. بنابراین بدیهی است که از این به بعد عربستان موضع عاقلانه تری را در پیش گیرد.

*** ایرنا: از این پس موضع رژیم صهیونیستی چگونه خواهد بود؟
** بیگدلی: جنس اسراییل با عربستان متفاوت است. ایران با اسراییل اختلاف ذاتی دارد. این در حالی است که با عربستان چنین تعارضی وجود ندارد. ایران نمی تواند هیچ نوع رابطه ای با اسراییل برقرار کند. تهران و ریاض روابط دیپلماتیک داشته اند که این روابط به زودی برقرار خواهد شد.

*** ایرنا: با توجه به مسایلی که در این گفت وگو مورد بحث قرار گرفت چشم انداز پیش رو را چگونه می بینید؟
** بیگدلی: اجرایی شدن برجام از نظر داخلی به نفع دولت روحانی است و می تواند روی انتخابات نیز تاثیر گذار باشد اما دور از ذهن به نظر می رسد که مجلس آینده به صورت کامل در اختیار اصلاح طلبان و اعتدالگرایان قرار بگیرد و تجربه مجلس ششم دلیلی بر این ادعا است. در انتخابات پیش رو، ممکن است تعداد اصلاح طلبان بیشتر باشد اما اکثریت را به دست نخواهند آورد.

ایرنا