تبعید امام هادی (ع) از مدینه به عراق

حجت الاسلام کاشانی گفت: وقتی امام جواد (ع) به شهادت رسید، امام هادی (ع) را تنها چند سال در مدینه تحمّل کردند، چون امام هادی(ع) رسماً خود را امام شیعه و حکومت را غاصب معرفی می‌کرد ولو این‌که زیاد اظهار نظر نکند، یعنی یک مرحله از تقیه گذشته بود. آن چیزی که امام باقر (ع) سعی می‌کرد در لفّافه بگوید در دوره‌ امام جواد و امام هادی (ع) رسماً اعلام می‌شد. لذا حکومت نتوانست تحمّل کند، امام هادی (ع) را به عراق تبعید کرد.

وقتی حضرت به عراق تشریف آورد به زیارت امیر المؤمنین (ع) رفت. یک زیارت در مورد امیر المؤمنین در روز غدیر بیان شده است که سند آن صحیح است

وی افزود: وقتی حضرت به عراق تشریف آورد به زیارت امیر المؤمنین (ع) رفت. یک زیارت در مورد امیر المؤمنین در روز غدیر بیان شده است که سند آن صحیح است. روایت معتبر صحیح السّند بسیار کمیاب است که فقیه بتواند طبق آن فتوا بیان کند. این زیارت قریب به ۳۰ صفحه است. وقتی حضرت به عراق تشریف برد این زیارت را خواند. لذا حضرت در عراق محصور شد.

فداکاری‌های امام هادی (ع)

وی ادامه داد: حضرت اقداماتی برای شیعیان انجام داده است که بسیار رقّت‌بار است. معمولاً من هر وقت در مورد امام هادی (ع) صحبت می‌کنم این مورد را به عمد می‌گویم ولو این‌که تکراری است. امام هادی (ع) کاری انجام داد که معمولاً ما برای ائمّه (ع) انجام نمی‌دهیم. تا وقتی آن‌ها را امام خود می‌دانیم که برای ما سودی دارند. سیّد الشّهداء فرمود همه دم از دین می‌زنند «وَ الدِّینُ لَعِقٌ عَلَی أَلْسِنَتِهِم‏» اما در زمان بلا «إِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ قَلَّ الدَّیَّانُونَ» رها می‌کنند و می‌روند، کسی که عملاً دغدغه‌ دین داشته باشد کم است. کاری که امام هادی (ع) انجام دادند این است که آن‌ها هرچه داشتند در راه حقیقت دادند، خودشان را خرج کردند.

نعمت امامت امام هادی (ع)

این کارشناس دینی گفت: امام هادی (ع) از اقدامات پر رنگی که در طول امامت داشتند این بود که از وجود خود برای حقیقت استفاده می‌کردند، امساک نمی‌کردند. این‌که ما می‌گوییم «جَاهَدْتُمْ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ‏» ممکن است بگویند امام باقر (ع) یک بار شمشیر به دست نگرفت و امام صادق (ع) هم یک بار نیزه نزد. چرا می‌گوییم «بَذَلْتُمْ أَنْفُسَکُمْ فِی مَرْضَاتِهِ … جَاهَدْتُمْ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِه» چند نمونه‌ آن را عرض می‌کنم.

در روایتی که شیعه و سنّی نقل کرده‌اند پیغمبری به نبوّت نرسید الّا به این‌که به حقیقت ولایت شما اقرار کرد. همه باید برای این فرد از خودگذشتگی کنند و او خود را حفظ کند

وی ادامه داد: ما به اهل بیت عرضه می داریم «فَجَعَلَکُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِینَ حَتَّی مَنَّ عَلَیْنَا بِکُم» شما عرش‌نشین بودید، برای هدایت ما به این‌جا آمده‌اید. انبیاء و اولیاء همه در برابر شما سر خم کردند. در روایتی که شیعه و سنّی نقل کرده‌اند پیغمبری به نبوّت نرسید الّا به این‌که به حقیقت ولایت شما اقرار کرد. همه باید برای این فرد از خودگذشتگی کنند و او خود را حفظ کند. درست است که جایگاه امام هادی (ع) روشن شده بود ولی در پادگان بود و ارتباط بسیار سخت بود. من روایاتی دیده‌ام که بعضی افراد برای مدّت‌های طولانی در سفر بودند تا با حضرت ارتباط برقرار کنند و حضرت نیز به آنها کمک می کرد.

وی افزود: سبک زندگی اهل البیت این‌طور است. می‌گویند اگر فهمیدی برادر مسلمان تو گرفتاری دارد «لَا یُلجِئُهُ أن یَسئَلَکَ » آن‌قدر به تأخیر نینداز که عرق شرم به صورت او بنشیند و به تو بگوید، قبل از این، کار او را انجام بده. در این شرایط امام هادی (ع) که امامت می‌کند، می‌بیند فقر شیعیان زیاد است، وقتی فقر زیاد می‌شود ممکن است بیماری رایج شود. حضرت شروع می‌کنند به بیان روایات طبّی برای پیشگیری از بیماری و صحّت بدن شیعیان. جایگاه یک معصوم که قابل قیاس با یک طبیب نیست، این کار دون شأن امام است. وقتی می‌بیند شیعیان در فقر هستند، حضرت برای پیشگیری از بیماری روایات طبّی را بیان می‌کنند.

کاشانی گفت: حضرت بررسی می‌کند که الآن چه وظیفه‌ای باید انجام شود، چه کاری انجام نشده مانده، مشکل کجا است؟ آن را حل کنیم. عباراتی که خواندم عبارات خود امام هادی است، کسی که عرشیان و قدسیان باید مقابل او زانو بزنند نگاه می‌کرد که باید چه کاری انجام دهد؟ یکی از اقدامات همین کاری بود که عرض کردم. چون امام هادی (ع) در آن جامعه در بین مردم چهره‌ی موجّهی بود و هیبت عظیمی داشت.

برخورد برده‌های تربیت نشده با امام هادی (ع)

وی افزود: یک روز ۵۰ نفر از این سیاه‌ها را آوردند گفتند وقتی امام هادی وارد شد، ادا در بیاورید، مسخره کنید، به حضرت تنه بزنید؛ این‌ها از داستان‌های مشهور تاریخ است. حضرت وقتی خواست وارد بشود، این‌قدر پرنده‌های باغ متوکّل سر و صدا می‌کردند، حضرت که خواست وارد شود همه‌ی پرنده‌ها ساکت شدند، این ۵۰ عبد سیاهی که هیچ چیزی نمی‌فهمیدند به سجده افتادند. نقل است که این‌ها را زدند ولی این‌ها از جا بلند نشدند. در یک نقل است که این‌ها را کشتند ولی این‌ها از جا بلند نشدند.

وی ادامه داد: ما چون هیبت امام معصوم را ندیدیم بیچاره‌ فراق حضرت حجّت نیستیم ولی آن زنگیِ سیاهی که اسلام را نمی‌فهمید، هادی امّت را که می‌دید به سجده می‌افتاد. بارها رخ داده است. یعنی هیبت امام هادی (ع) را برده‌ تربیت‌نشده هم می‌فهمید. در این شرایط که حضرت محترم بود، معتبر بود، جمعیت شیعه زیاد شده بود به تبلیغ امیرالمومنین پرداخت.

امام هادی (ع) مدّاح امیر المؤمنین (ع)

امام هادی (ع) مداح امیر المؤمنین (ع) است. وقتی خواستند حضرت را به عراق بیاورند، امام بر سر قبر امیر المؤمنین رفتند، زیارت غدیر -که در مفاتیح وجود دارد و سند آن هم صحیح است- را خواندند. آن‌جا ۱۵۰ مورد از فضیلت‌های امیر المؤمنین (ع) را بیان کردند

این کارشناس دینی ادامه داد: امام هادی (ع) مداح امیر المؤمنین (ع) است. وقتی خواستند حضرت را به عراق بیاورند، امام بر سر قبر امیر المؤمنین رفتند، زیارت غدیر -که در مفاتیح وجود دارد و سند آن هم صحیح است- را خواندند. آن‌جا ۱۵۰ مورد از فضیلت‌های امیر المؤمنین (ع) را بیان کردند که کسانی که با حضرت هستند نوشته‌اند که حضرت چه فرمود.

تبلیغ امام هادی (ع) در حقّانیت امیر المؤمنین (ع)

وی افزود: امام هادی (ع) در اوج حرمت و احترامی که داشت، هزینه داشت که بخواهد برای امیر المؤمنین تبلیغ کند. چون بخش زیادی از دوران امامت امام هادی (ع) در دوران متوکّل بود. متوکّل جشنواره می‌گرفت در مورد اینکه هر کسی بهتر علی بن ابی‌طالب را مسخره کند! در این شرایط حرف زدن از امیر المؤمنین هزینه دارد.

وی ادامه داد: امام هادی (ع) به جای این‌که خود را حفظ کند خود را خرج حقیقت کردند. شما می‌بینید زیارت جامعه گفته‌اند، زیارت غدیریه دارند، یعنی امام با این‌که اگر به خودش دعوت کند حق است «إِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاه» یعنی همه‌ خیر و اوّل و آخر و همه چیز شما هستید. اگر امام بگوید به سمت من بیایید یعنی به سمت خدا دعوت کرده است ولی امام به سمت خود دعوت نکردند و مردم را به سمت امیر المؤمنین (ع) دعوت کردند، برای این‌که اگر امیر المؤمنین شناخته شود حق شناخته می‌شود و معلوم می‌شود که مقصر اختلافات قبلی چه کسی بوده است. اگر سر منشأ را درست کنیم باقی جریان درست می‌شود و این هزینه دارد.

فعّالیّت امام هادی (ع) در مورد جریان کربلا

حجت الاسلام کاشانی گفت: امام هادی (ع) در مورد جریان کربلا هم همین کار را انجام داد. امام هادی (ع) قطعاً مستجاب الدعوه است، شکّی در آن نیست. در شرایطی که می‌دیدند جلوی حضرت سجده می‌کنند می‌توانستند بگویند اگر مریض شدید به من توسل کنید. غلط هم نبود ولی امام (ع) اهداف اصلی دارند. اصلاً به خودشان دعوت نمی‌کردند.

وی ادامه داد: وقتی امام هادی (ع) بیمار می‌شدند به یک عده پول می‌دادند. حضرت در پادگان محاصره بودند و می‌گفتند من نمی‌توانم به کربلا بروم، به یک عده پول می‌دادند تا به کربلا بروند و برای ایشان دعا کنند. حضرت مستجاب الدعوه بود، نیازی به این کار نبود ولی حضرت می‌خواستند آدرس بدهند که شما گم نکنید. خدا روزی ما کند که ما خود را فدای حقیقت کنیم نه این‌که حقیقت را فدای خودمان کنیم.

کم‌کاری ما شیعیان در قبال امام هادی (ع)

وی در پایان گفت: امام هادی (ع) حاضر شد آبروی خود را نادیده بگیرد. وقتی به امام هادی (ع) جسارت شد باید خیلی کارها انجام می‌دادیم. حضرت هادی (ع) آبروی خود را داد مبادا شیعه‌ او به خاطر عسرت مالی جلوی غیر شیعه سر کج کند، مبادا به او رشوه بدهند و او از نعمت ولایت محروم بشود. ما شیعیان چقدر خطیب شیعه را می‌شناسیم؟

امام هادی(ع)؛ خطیب الائمه است

آن طور که از برخی روایات استفاده می‌شود، امام هادی(ع) خطیب الائمه هستند و در سخن گفتن کلمات  بسیار زیبا و مسجعی را به کار برده و نثر خیلی زیبایی دارند که دو یادگار باقیمانده از این امام بزرگوار زیارت جامعه کبیره و دیگری زیارت غدیریه است

حجت الاسلام علی نظری منفرد، استاد حوزه در مورد ویژگی‌های زیارت جامعه کبیره که از حضرت هادی(ع) منقول است به خبرنگار مهر گفت: آن طور که از برخی روایات استفاده می‌شود، امام هادی(ع) خطیب الائمه هستند و در سخن گفتن کلمات  بسیار زیبا و مسجعی را به کار برده و نثر خیلی زیبایی دارند که دو یادگار باقیمانده از این امام بزرگوار زیارت جامعه کبیره و دیگری زیارت غدیریه است. هر دو زیارت از فصاحت و بلاغت خاصی از لحاظ لفظ برخوردار است. همچنین از نظر معنا، معانی بسیار ژرف و عمیقی را در بردارد که این زیارت را از جایگاه خاصی برخوردار کرده است.

وی در خصوص سند زیارت جامعه کبیره نیز گفت: سند زیارت جامعه کبیره به موسی بن عبدالله نخعی منتهی می‌شود و این زیارت در منابع اصلی شیعی مثل شیخ صدوق نقل شده است. در منابع عامه هم حموئی صاحب فرائد السمطین در این کتاب این زیارت را نقل کرده است. بنابراین فریقین، زیارت جامعه کبیره را نقل کرده‌اند و این زیارت در منابع دسته اول ما آمده است. از ویژگی‌های این زیارت این است که برخلاف سایر زیارات، زیارت بلندی است و علت طولانی بودن آن این است که این زیارت متضمن و دربردارنده معارف اصیل اسلامی است.

این کارشناس دینی افزود: خدای متعال در قرآن مجید برای اهل بیت جایگاه ویژه‌ای را قرار داده و در سوره احزاب آیه تطهیر را درباره اهل بیت نازل نموده است. خداوند در سوره مبارکه اسرا می‌فرماید «آت ذی القربی حقه» که حقی را برای اهل بیت در نظر گرفته است. این آیه و آیات دیگری در سوره مبارکه دهر، آیه مباهله، آیه مودت و... نشان می‌دهد که اهل بیت مقام و منزلتی جدای از سایر مردم و صحابه رسول خدا دارند. امیرالمومنین در خطبه‌ای می‌فرمایند لا یقاس بآل محمّد من هذه الاُمّة أحد، یعنی هیچ کسی را نمی‌توان با خاندان پیامبر(ص) مقایسه کرد. امام هادی(ع) در این زیارت جایگاه و شأن و اوصاف اهل بیت را بیان می‌کند. مثلاً می فرماید عادتکم الاحسان و سجیتکم الکرم و... که از فرازهای این زیارت است.

وی با بیان اینکه این زیارت سیره ائمه و معارف اصیل اسلامی را بیان می‌کند، گفت: مثلا در فرازی آمده است: «بکم فتح الله و بکم یختم»، یعنی به وسیله شما خداوند شروع و ختم می‌کند. «بکم ینزل الغیث»، این نشان می‌دهد که این بزرگواران مجاری فیض حضرت حق هستند و خدای متعال فیض خود را از این طریق نازل می کند.

وی افزود: باید گفت زیارات ناحیه مقدسه چند تا است و این زیارات را مرحوم مجلسی در بحار نقل کرده است. ممکن است یکی از زیارات ناحیه مقدسه هم از حضرت هادی(ع) باشد. چون در بعضی از رواتی که زیارت ناحیه مقدسه را نقل کرده اند به سنه ۲۵۱ باز می‌گردند و این سال زمان امامت حضرت هادی(ع) بوده است. لذا بعید نیست که برخی از این زیارت‌هایی که نقل شده از امام هادی(ع) باشد.

همان فصاحت و بلاغتی که در زیارت جامعه کبیره می‌بینیم دقیقا در زیارت غدیریه دیده می شود. از نظر محتوا نیز زیارت غدیریه به مناسبت روز غدیر خم است که وجود مبارک پیامبر(ص) به امر پروردگار خطبه غدیر را ایراد کردند و بعد امیرالمومنین(ع) را به جای خود را نصب نمودند. همین محتواهایی که پیامبر(ص) در روز غدیر خم بیان کردند در زیارت غدیریه هم مشاهده می‌کنیم

حجت الاسلام نظری منفرد در مورد زیارت غدیریه نیز افزود: همان فصاحت و بلاغتی که در زیارت جامعه کبیره می‌بینیم دقیقا در زیارت غدیریه دیده می شود. از نظر محتوا نیز زیارت غدیریه به مناسبت روز غدیر خم است که وجود مبارک پیامبر(ص) به امر پروردگار خطبه غدیر را ایراد کردند و بعد امیرالمومنین(ع) را به جای خود را نصب نمودند. همین محتواهایی که پیامبر(ص) در روز غدیر خم بیان کردند در زیارت غدیریه هم مشاهده می‌کنیم.

این کارشناس دینی در مورد تفسیر عبارت «یا ولی الله ان بینی و بین الله ذنوبا لا یعطی علیها الا رضاکم» گفت: در رابطه با این فراز خوب است که به قرآن استشهاد کنیم. قرآن کریم در دو جا نسبت به اینکه خداوند گناهان انسان را عفو کند اشاره کرده است. یکی ماجرای بچه‌های یعقوب است که در سوره مبارکه یوسف می‌فرماید که قَالُواْ یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ... قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ، بچه‌های یعقوب با آن گناهی که مرتکب شده بودند و یوسف را از پدر جدا نموده و به چاه انداخته بودند، خود می‌توانستند استغفار کنند اما آمدند پدر را که پیامبر بود و در نزد خدا وجیه بود نزد خدا واسطه قرار دادند و از او خواستند که برای آنها طلب استغفار کند. لذا او را واسطه قرار دادند و حضرت یعقوب هم آنها را رد نکرد و گفت سوف استغفرلکم و وعده داد که برای آنها استغفار کند. این نشان می دهد که ما نیاز به شفاعت داریم. آیه دیگری نیز در مورد پیامبر ما در سوره مباره نسا آمده است که لَوْ اَنَّهُمْ اِذ ظَّلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جاءُوْکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ، یعنی تنها استنغفار گنه کار کافی نیست و باید پیامبر برای آنها استغفار کند لوجد الله توابا رحیما، آن وقت خدای متعال خواهد بخشید. دقیقا این مضمونی که در جامعه کبیره آمده است که این ذنوب بخشیده نمی‌شود مگر اینکه رضای اهل بیت ضمیمه آن شود. همان چیزی است که در این دو آیه شریفه می بینیم. اهل بیت که وجاهتی در پیشگاه خدا دارند، به وسیله آنها از تقصیر ما درگذرند.

وی در پایان اضافه کرد: زیارت جامعه کبیره متضمن معارف اصیل اسلامی است. زائری که با این زیارت معصومی را زیارت می کند، خوب است که به محتوا و مضمون این زیارت توجه نیز توجه کند.