به گزارش پایگاه خبری تحلیلی کورنگ ،میراث‌آریا: قلعه تاریخی «باشقورتاران» یا «قز قلعه سی» در فاصله ۱.۵ کیلومتری جنوب روستایی با همین نام بر فراز کوهی قرار گرفته که پس از طی مسیری مالرو با شیبی تند، امکان دسترسی به آن فراهم می‌شود. این روستا، شمالی‌ترین روستای استان بوده و دارای پتانسیل‌های بالایی در حوزه گردشگری  است، علاوه بر قلعه فوق، دو قلعه اربابی دیگر به نام‌های هادی‌خان و فتحی سلطان نیز در روستا قرار دارد و حمام سنگی باشقورتاران دیگر بنای تاریخی روستا است.   

نخستین و تنها فصل کاوش قلعه باشقورتاران در سال ۱۳۹۱ به سرپرستی دکتر اسماعیل رحمانی انجام شد و طبق داده‌های سفالی که از محل کشف شد مربوط به دوره قرون میانی اسلامی است که دوره سلجوقی تا ایلخانی را در بر می‌گیرد.

قلعه در منطقه کوهستانی واقع شده و جزو بناهای دفاعی و نظامی محسوب می‌شود، باشقورتاران شامل برج و بارو است و داخل آن بناهایی وجود دارد که در جریان کاوش، تعدادی از آنها مانند آب انبار و بخشی که به عنوان اتاق پذیرایی استفاده می‌شد، کشف شده است. بناها متناسب با نوع فضاهای نظامی و استحکامی کوچک ساخته شده و کارگاه‌های سفال نیز در قلعه وجود دارد که نشان می‌دهد، تامین کننده نیازهای اولیه قلعه بوده است.

بناهایی داخل قلعه وجود دارد که به صورت تل‌هایی درآمده و برای مشخص شدن کاربری آنها باید بنا دوباره مورد کاوش قرار گیرد تا فضاهای معماری نمایان شوند.

به عقیده باستان‌شناس نخستین فصل کاوش قلعه، ممکن است پایه‌های ساسانی در بنا وجود داشته باشد و برای پاسخگویی به این مسئله باید فصل‌های بعدی کاوش در قلعه انجام شود تا بتوان نظر قاطع داد اما آنچه تاکنون محرز شده است بنا، به اوایل دوره اسلامی و قرون میانی اسلامی برمی‌گردد.

«باشقورتاران» قلعه‌ای گمنام با ردپای ساسانی    

از طرف دیگر می‌توان گفت، دلایل استراتژیک و نزدیکی به دشت زنجان از جمله عوامل شکل‌گیری قلعه بوده است و در دوره میانی اسلامی از مهمترین استقرارگاه‌های فرهنگی اسلامی بوده که به عنوان حلقه ارتباطی دشت همدان و زنجان ایفای نقش می‌کرده است، همچنین نحوه برپایی قلعه بر فراز بلندترین ارتفاع منطقه بیانگر اهمیت استراتژیک و تبادلات فرهنگی اقتصادی و سیاسی است.   

قلعه به شکل بنایی با پلان نامنظم بر روی صخره‌های سنگی طبیعی شکل گرفته که به طول ۹۸، عرض ۶۵ و ارتفاع دیواره‌ها نیز چهار و نیم متر است، مصالح به کار رفته در بنا نیز تخته سنگ‌های طبیعی است و استفاده از ملات ساروج در معماری قلعه دیده می‌شود، علاوه بر این در بعضی از قسمت‌ها آجر در اندازه‌های کوچک استفاده شده است.

بنا با حصارهای دفاعی و با ساختاری مثل قلعه‌های دفاعی نظامی و مشرف به تمامی مناطق اطراف ساخته شده و دسترسی به آن مشکل است، همچنین قلعه باشقورتاران شبیه به قلعه‌های دفاعی اسماعیلیان، الموت و قلعه استوناوند است.

با توجه به نحوه ساخت به نظر می‌رسد پایه اولیه قلعه توسط ساسانیان بنا گذاشته و بعدها توسط اسماعیلیان مجددا ساخته شده است. در عملیات کاوش نیز چند فضای معماری مانند آب انبار و تنورهای کوچک و بزرگ در قلعه پیدا شد که در مجاورت هم قرار دارند، ساختارهای معماری بنا، بازگو کننده آن است که نیازهای قلعه در همانجا رفع می‌شده است.

از آنجایی که قلعه به دلیل موقعیت قرارگیری همواره در معرض باد و باران بوده، در طول سالیان با تخریب مواجه بوده است. همچنین عمده سفال‌های به دست آمده از قلعه، سفال لعابدار تک رنگ فیروزه‌ای، نقاشی زیر لعاب و لعاب پاشیده است که معمولا متعلق به قرون ۴ تا ۷ هجری قمری است.

انتهای خبر/