این یکسال در حالی سپری شد که عربستان انبوهی از تجارب و اتفاقات تلخ و بحرانی را پشت سر نهاد؛ رخدادهایی چون جنگ فرسایشی و بی نتیجه با یمن، فاجعه کشته شدن صدها حاجی در منا، تضعیف شبه نظامیان مخالف دولت سوریه و تثبیت موقعیت دولت این کشور، موفقیت های دیپلماتیک و افزایش نقش منطقه ای ایران و در ادامه قطع روابط دیپلماتیک با این کشور.
اما اینها در حالی است که رسانه های نزدیک به عربستان سعودی تصویری متفاوت از تحولات این کشور ارایه می کنند. روزنامه الحیات به مناسبت نزدیک شدن به اولین سالروز پادشاهی سلمان نوشت: «یک سال قاطعیت و اراده، هویت جدید سعودی را می سازد». روزنامه الشرق الاوسط نیز ضمن برشمردن ویژگی های رفتاری منحصر به فرد برای ملک سلمان، از وی به عنوان موسس چهارمین حکومت سعودی نام برد.
مانند این مطالب و تملق گویی ها را در دیگر مطبوعات و پایگاه های اینترنتی عربستان این روزها به وفور می توان مشاهده کرد.
اما واقعیت این است که عربستان سعودی این روزها با چالش ها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کند. مشکلاتی که آینده نه چندان روشنی پیش روی این کشور قرار داده است و حتی برخی از تحلیلگران معتقدند ممکن است این وضعیت به بهای از دست رفتن تاج و تخت برای ملک سلمان تمام شود.
این مسایل و معضلات را می توان در عرصه های داخلی و خارجی بررسی کرد.
در عرصه خارجی می توان به تداوم دخالت های بی نتیجه عربستان در سوریه و بحرین و از همه مهمتر جنگ با یمن اشاره کرد. درست دو ماه پس از به قدرت رسیدن ملک سلمان عربستان رهبری جنگ با یمن را به دست گرفت که تا امروز نیز همچنان ادامه دارد. این نخستین جنگی است که عربستان سعودی در دهه های اخیر وارد آن شده است و به نوعی نتیجه آن برای آن کشور یک مساله حیثیتی است. این جنگ با شعار «طوفان قاطعیت» آغاز شد و این تصور ایجاد شد که ظرف چند روز سعودی ها خواهند توانست با شکست دادن ارتش ضعیف یمن و نیروهای انصارالله دولت سرنگون شده عبدربه منصورهادی را به قدرت برگردانند. اما اکنون که کم کم به یکسالگی جنگ یمن نزدیک می شویم، سعودی ها نتوانسته اند به اهداف خود برسند و روز به روز ناکام بودنشان در این جنگ آشکار می شود.
سعودی ها نه تنها در جبهه جنگ نتوانسته اند به اهداف خود برسند بلکه به دلیل هدف قراردادن شبه نظامیان مورد انتقاد شدید جامعه جهانی نیز قرار گرفته اند. در این مدت بیش از هفت هزار یمنی کشته و سیزده هزار تن نیز زخمی شده اند و زیرساخت های شهری این کشور نیز بسیار آسیب دیده است.
اما یکی دیگر از ناکامی ها و نگرانی های عربستان در عرصه خارجی در یک سال اخیر، موضوع توافق هسته ای میان ایران و گروه 5+1 بود. سعودی ها از همان آغاز مذاکرات هسته ای همسو با مقام های رژیم صهیونیستی تمام تلاش خود را برای ناکام کردن روند گفت و گوهای هسته ای صرف کردند و بارها با زبان هشدارآمیز نسبت به این مساله سخن می گفتند. سعودی ها نگران بودند که لغو تحریم ها علیه تهران و تنش زدایی در روابط ایران و غرب، قدرت این کشور را در عرصه منطقه ای افزایش دهد و این برای سعودی ها که همواره ایرانی ها را رقیب خود در منطقه می بینند، مساله خوشایندی نبود. چندی پیش عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان در مصاحبه با شبکه اسکای نیوز گفت: «آزاد شدن میلیاردها دلار ثروت مسدود شده ایران ، باید برای هر کشوری نگران کننده باشد.»
حتی بسیاری اعتقاد دارند اقدام عربستان در قطع روابط دیپلماتیک با ایران گرچه در پی حمله غیرقانونی به سفارت این کشور در تهران صورت گرفت اما دلیل اصلی آن خشم عربستان از تحول در موقعیت منطقه ای ایران بود.
تحولات سوریه هم در یک سال اخیر چندان همسو با سیاست ها و برنامه های عربستان پیش نرفت. سعودی ها در سال های اخیر تلاش بسیاری کردند تا با تقویت جبهه مخالفان دولت سوریه، زمینه سقوط آن دولت را فراهم کنند. این در حالی است که دست کم در یک سال اخیر مسیر تحولات به سمت تقویت موقعیت دولت بشار اسد حرکت کرده است. حمله نظامی روسیه به مواضع مخالفان دولت سوریه و پیشتازی ارتش سوریه و عراق در نبرد با گروه های تروریستی همچون داعش بیش از پیش موقعیت اسد را حفظ کرد. کشته شدن زهران علوش رهبر گروه جیش الاسلام در سوریه که گفته می شود نزدیک ترین گروه شبه نظامی به عربستان سعودی است یکی از رخدادهای مهم یک سال اخیر بود که به نوعی می توان آن را در تقابل با برنامه های سعودی ها در سوریه دانست.
این روزها هم گرچه فرایند گفت و گوهای صلح در سوریه آغاز شده است اما گفته می شود سعودی ها چندان رغبت و تمایلی به آن ندارند چرا که اصلی ترین انگیزه و هدف آنها در سوریه یعنی کنار زدن بشار اسد از قدرت به صورت پیش شرط این گفت و گو ها در نظر گرفته نشده است.
تمام معضلات و مشکلات این روزهای عربستان به مواردی که گفته شد، ختم نمی شود. در عرصه داخلی هم ملک سلمان سالی پر از چالش را گذراند.
افزایش تنش و درگیری میان شاهزادگان سعودی بر سر صعود به سلسله مراتب قدرت از همان روزهای نخست درگذشت ملک عبدالله و به سلطنت رسیدن ملک سلمان، اتفاق افتاد؛ درست از همان زمان که مقرن بن عبدالعزیز کوچکترین پسر ملک عبدالعزیز، از سمت خود که همان ولیعهدی بود، کنار گذاشته شد و محمد بن نایف جایگزین وی شد و محمد بن سلمان پسر محبوب و جوان ملک سلمان، جانشین و مشاور ولیهد و وزیر دفاع شد. این اقدام سلمان را بسیاری در راستای تلاش او برای کنار زدن نزدیکان ملک عبدالله از قدرت می دانند.
گفته می شود اکنون هم رقابت شدیدی میان محمد بن نایف و محمد بن سلمان وجود دارد. بر اساس این تغییرات، پادشاه در انتقال قدرت از نسل اول به دوم، تلاش کرد تا جایگاه محمد بن سلمان را برای آینده تضمین کند. در ضمن این مطلب نیز باید یادآور شد که محمد بن نایف هیچ پسری ندارد اما محمد بن سلمان سی ساله دو پسر دارد.
از دیگر مشکلات داخلی عربستان در یک سال اخیر می توان به کسری بودجه بی سابقه در این کشور اشاره کرد. حدود یک ماه پیش بود که در پی اعلام بودجه، کسری بودجه بی سابقه حدود 80 میلیارد دلاری این کشور آشکار شد.
روزنامه ایندیپندنت چند ماه قبل نوشته بود که عربستان میلیاردها دلار از ذخیره مالی خود را به شکل بی سابقه ای برای پایین نگه داشتن بهای نفت آتش می زند و همزمان با آن نیازهای جنگ علیه سوریه و یمن را نیز تامین میکند.
در بررسی عملکرد یکساله ملک سلمان باید از خونین ترین حادثه تاریخ حج هم یاد کرد که بیش از 2 هزار کشته بر جای گذاشت. هرچند عربستان سعی در فرار از مسوولیت در قبال این فاجعه خونین دارد و تلاش می کند حجاج را به علت بی انظباطی مسول این حادثه معرفی کند.
افزون بر اینها عربستان اولین سال پادشاهی ملک سلمان را در حالی به اتمام رساند که نابسامانی وضعیت حقوق بشر در این کشور نیز یکی از موضوعاتی بود که عربستان را در کانون توجه قرار داد. طبق آمار عربستان حدود 200 نفر را در یک سال اخیر اعدام کرده است که در 20 سال اخیر بالاترین رقم در این زمینه بوده است. سازمان عفو بین الملل به شدت از این مساله انتقاد کرده است.
در همین راستا اعدام چندی پیش «شیخ نمر باقر النمر» روحانی سرشناس شیعه که از مخالفان مدنی دولت عربستان محسوب می شد به شدت مورد انتقاد جامعه جهانی قرار گرفت.
رصد عملکرد یک ساله پادشاه جدید عربستان نشان می دهد، وی و همراهانش، عربستان را در مسیر بحران سازی پیش می برند. مساله ای که سعودی ها برنمی تابند این است که پس از توافق هسته ای میان ایران و کشورهای 5+1 و لغو تحریم ها آینده ای روشن در انتظار ایران است. پس آنها با اقداماتی نظیر اعدام یک روحانی سر شناس شیعه، سعی در انداختن آتش در انبار باروت خاورمیانه دارند تا از این مسیر، ایران را نیز وارد مسیر سیاست های تنش زا کنند. این در حالی است که سیاست حکیمانه و همراه با آرامش ایران، این نقشه عربستان را نقش برآب کرد.
با تمام مسایلی که در مورد عملکرد یکساله ملک سلمان گفته شد باید اذعان داشت که سیاست های عربستان سعودی چه در عرصه خارجی و چه در داخل مرزهای عربستان ، بسیار متفاوت از زمان پادشاهی ملک عبدالله شده است.
آنچه همواره از سیاست های عربستان در سال های پیش از پادشاهی ملک عبدالله در اذهان وجود داشت، نوعی سیاست محافظه کارانه و حرکت لاک پشتی و حساب شده بود. این وضعیت اما در یک سال اخیر به کلی تغییر کرده است. عربستان در دوره ملک سلمان رفتارهای سریع و واکنشی و غیرحساب شده ای را پیش گرفته است که مهمترین نتیجه آن قرار گرفتن این کشور در ورطه بحران های مختلف است.
شاید به همین دلیل است که برخی از تحلیلگران، این سوال را مطرح کرده اند که آیا ملک سلمان، خاندان آل سعود را تا مرز سقوط پیش می برد و با اقدامات بحران ساز عربستان، آیا ملک سلمان آخرین پادشاه سعودی خواهد بود؟
به نظر می رسد ادامه سیاست های بحران ساز عربستان، گرهی از مشکلات این کشور بازنخواهد کرد و تنها راه برون رفت از وضعیت کنونی، پذیرفتن واقعیت هاست. واقعیت هایی که شاید برای عربستان تلخ باشد اما از آن گریزی ندارد.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا