اقتصاد ایران آنلاین-فاطمه كاظمي: يكي از شاخص‌ترين اكوسيستم‌هاي آبي استان همدان تالاب شيرين‌سو در شهرستان كبودرآهنگ است كه با وجود دارا بودن پوشش گياهي مناسب علاوه بر پذيرايي پاييزه و زمستانه از جمعيت‌هاي پرندگان مهاجر، در فصل بهار نيز ميزبان گونه‌هاي آبزي بسياري براي زادآوري است. تالاب شيرين‌سو واقع در بخش شيرين‌سو از توابع شهرستان كبودرآهنگ استان همدان است و از لحاظ جغرافيايي هم‌مرز با استان زنجان است.

محدوده تالابي كه حاصل جمع‌آوري آب رودخانه در پشت سد مخزني شيرين‌سو است در وهله اول به منظور ذخيره آب كشاورزي زمين‌هاي همجوار و همچنين كنترل سيلاب جهت جلوگيري از خسارات وارده به زمين‌هاي پايين دست ايجاد شده است كه با گذشت زمان به دليل دارابودن استعداد زيستي مناسب، در حال حاضر به عنوان يكي از زيستگاه‌هاي خوب پرندگان مهاجر آبزي استان نيز محسوب مي‌شود. در يك مطالعه تحقيقاتي كه به منظور شناسايي فون پرندگان مهاجر اين زيستگاه تالابي طي 3 سال (1384 الي 1386) و در چهار فصل و به صورت مشاهدات ميداني صورت پذيرفته است، نتايج بيانگر اين است كه بيش از 90 گونه در اين زيستگاه تالابي ديده مي‌شوند.

تالاب و ارزش آن

تالاب‌ها از جمله مولدترين محيط‌هاي جهان هستند. براي مثال، برنج يكي از محصولات رايج تالابي، غذاي نيمي از جمعيت جهان را تامين مي‌كند. اين اكوسيستم‌ها گهواره‌هاي تنوع زيستي دنيا هستند كه با فراهم ساختن آب و قابليت زادآوري اوليه نقش مهمي در بقاي گونه‌هاي بي‌شماري از گياهان و جانوران وابسته به خود ايفا مي‌كنند.

تالاب‌ها از اجتماعات انبوه گونه‌هاي پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزيستان، ماهيان و بي‌مهرگان حمايت مي‌كنند. از بين 20 هزار گونه مختلف ماهي در سطح جهان، بيش از 40 درصد آنها در آب‌هاي شيرين (تالاب‌ها) زندگي مي‌كنند. تالاب‌ها ذخيره‌گاه‌هاي بسيار مهمي از مواد ژنتيكي گياهان نيز محسوب مي‌شوند.

برخي از مطالعات نشان مي‌دهد كه اكوسيستم‌ها سالانه حداقل 33 ميليارد دلار ارزش خدماتي به وجود مي‌آورند كه 9/4 ميليارد دلار آن از طريق تالاب‌ها تامين مي‌شود.

تاثير و تاثر متقابل اجزاي فيزيكي، بيولوژيكي و شيميايي يك تالاب مثل خاك، آب، گياهان، و جانوران عملكردهاي متعددي براي تالاب ايجاد مي‌كند. علاوه بر اين تالاب‌ها به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي بشر اهميت ويژه‌اي دارند، با باورهاي جهان شناسي رابطه داشته، منشا تعالي زيبايي‌شناختي مي‌شوند، پناهگاه‌هايي براي حيات وحش ايجاد كرده و شالوده سنن مهم بومي را تشكيل مي‌دهد.

ويژگي‌هاي اقتصادي و اجتماعي تالاب شيرين سو

ساخت سد مخزني شيرين‌سو يكي از طرح‌هاي زيربنايي در منطقه است كه مي‌تواند با مديريت صحيح موجب دگرگوني و تحول در ساختار اقتصادي و اجتماعي منطقه شود. اين سد با ذخيره بيش از 4 ميليون متر مكعب، مي‌تواند 500 هكتار از اراضي ديم را تبديل به آبي كرده و در اين راستا علاوه بر افزايش سطح زير كشت و رشد كمي و كيفي محصولات موجب اشتغال و جذب جوانان بيكار و جوياي كار و قوت‌بخشيدن به توان اقتصادي منطقه، موجب توقف مهاجرت به نواحي شهري بخصوص شهر كبودرآهنگ شود.

از سوي ديگر قرار گرفتن تالاب زيباي شيرين‌سو در شمال شرقي غار شگفت‌انگيز عليصدر بر ارزش اين مكان افزوده است و اشكال مختلفي از توريسم مانند توريسم اجتماعي و توريسم تفريحي را مي‌تواند به سوي اين تالاب هدايت كند. اين تالاب با قرار گرفتن در نزديكي غار عليصدر از چشم‌انداز زيباي طبيعي برخوردار است كه با كمي توجه مي‌تواند به يكي از قطب‌هاي جذب توريسم كشور تبديل شود. توسعه صنعت اكوتوريسم در كشور قبل از هر چيز به بسترسازي فرهنگي نياز دارد. رعايت ملاحظات محيط‌زيستي به منظور بهره‌برداري پايدار از طبيعت و آموزش عمومي به گردشگران براي اين امر بسيار ضروري است. اين منطقه زيبا كه داراي پتانسيل گردشگري بالايي است، با مشكلاتي رو به‌روست كه اگر حل نشود بايد منتظر از دست دادن اين تالاب زيبا باشيم.

آلودگي تالاب با كودهاي كشاورزي

طرح ساخت سد خاكي شيرين‌سو نخستين بار در سال 1369 توسط جهاد سازندگي استان همدان مورد شناسايي كلي و مطالعه قرار گرفت. سپس از طريق اداره كل امور آب استان توسط كارشناس حقيقي در سال 1372 ادامه يافت و در نهايت مطالعات تكميلي توسط مهندسين مشاور تژآب سد از سال 1374 تا سال 1377 انجام و طرح اجرايي تهيه شد. در سال 1378 كار اجرايي شروع و در سال 1382 اين سد آبگيري شد.

يك فعال مدني درباره اهميت اين سد مي‌گويد: عمده‌ترين اهداف احداث سد خاكي شيرين‌سو، تامين بخشي از آب كشاورزي و كنترل سيلاب در دشت پايين‌دست و همچنين ايجاد واحد پرورش ماهي و توسعه زمينه‌هاي گردشگري از طريق درختكاري و ايجاد تاسيسات تفريحي و ايجاد اشتغال و درآمدزايي بوده است. اگرچه اين سد با كاربري زراعي ساخته شده است اما پس از گذشت زمان به دليل داشتن آب كافي در تمام طول سال و مناسب بودن پوشش گياهي و نيز داشتن موقعيت مناسب، كاربري بوم شناسي پيدا كرده و هم‌اكنون مهم‌ترين سايت براي پرندگان مهاجر در استان همدان به شمار مي‌آيد. «فرهاد گيتي‌جمال» مي‌افزايد: زمين‌هاي كشاورزي زيادي در بالادست تالاب شيرين‌سو وجود دارد كه متاسفانه در اثر استفاده كشاورزان از كودهاي نيتراته، فسفاته تپاسه و آفت‌كش‌هاي كلره كه در دنيا منسوخ شده و از طريق روانابي كه در اثر بارندگي اتفاق مي‌افتد باعث شستن خاك و ورود اين كودها و آفت‌كش‌ها وارد تالاب شده و باعث مرگ و مير پرندگان و ماهي‌هاي اين تالاب مي‌شوند.

پرغذايي تالاب

وي به مشكل پرغذايي تالاب شيرين‌سو اشاره كرده و مي‌گويد: دليل پرغذايي وجود فسفر كه در كودهاي كشاورزان وجود دارد است كه در اثر بارندگي و رواناب فسفر وارد تالاب شده و باعث رشد بي‌رويه جلبك‌ها و كاهش نور خورشيد و غذا براي ماهيان و كاهش غذاي پرندگان و مرگ ماهيان مي‌شود.

دعواي سه ارگان در حفاظت از تالاب

تالاب شيرين‌سو براساس آگهي رسمي شماره 9339 از سال 89 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شكارممنوع معرفي شد. بنابر تعريف، مناطق شكار ممنوع به مدت 5 سال مورد حفاظت قرار گرفته و اگر ظرفيت ارتقا به مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محيط‌زيست، پارك ملي، منطقه حفاظت‌شده، پناهگاه حيات وحش و اثر طبيعي ملي را داشته باشد تبديل به مناطق آزاد مي‌شود و اگر اين مسئله رعايت نشود به مدت 5 سال دوباره حفاظت مي‌شود و پروسه دوباره تكرار مي‌شود.

يك فعال محيط‌زيست نيز در اين باره مي‌گويد: طبق كنوانسيون تالاب‌ها كه يك كنوانسيون بين‌المللي است مناطقي كه تحت حفاظت سازمان محيط‌زيست هستند بايد زير نظر سازمان محيط‌زيست باشند پس بايد از اين كنوانسيون تبعيت كرد.

«حميدرضا سمواتي» در ادامه مي‌گويد: اما در حال حاضر 3 سازمان آب منطقه‌اي، اداره كل حفاظت محيط‌زيست و سازمان ميراث فرهنگي مدعي حفاظت از اين تالاب هستند كه اين مسئله مشكلاتي را در حفاظت از اين منبع زيست‌محيطي مهم ايجاد كرده است.

چراي مفرط دام‌ها

در بالادست تالاب‌ كه زيرنظر منابع طبيعي است پوشش گياهي منطقه به‌طور عمده از 6 تيپ مرتع تشكيل شده است. قسمت‌هايي از بخش غربي نيز جنگل دست‌كاشت بوده كه توسط اداره منابع طبيعي شهرستان كبودرآهنگ مديريت مي‌شود. بيش از 30 درصد از سطح مراتع منطقه را خاك لخت پوشانده كه نشان‌دهنده نبود گياه روي آن است. شيرين‌سو از لحاظ مرتع فقير و تاحدي متوسط است.

سمواتي درباره علت اين مسئله مي‌گويد: از گياهان اين منطقه گون در ارتفاعات و در مناطق دشتي و دامنه‌اي و جامعه ني در تالاب و خانواده آستراسه، نعناع، چتريان، شب‌بو، گل‌گاوزبان، گندميان و بقولات فراوان‌تر است كه گياهان خوش‌خوراك براي دام‌هاست. وي مي‌افزايد: چراي مفرط دام‌ها باعث لخت شدن پوشش گياهي اطراف تالاب در بالادست آن مي‌شود كه در فصل بارندگي شديد باعث سيل و بلاياي طبيعي در منطقه مي‌شود چرا كه پوشش گياهي باعث كاهش رواناب مي‌شود.

در غرب كشور (استان همدان) چنين زيستگاهي به وجود آمده و در گذشته كشاورزان از آن استفاده مي‌كردند اما به دليل آنكه در مسير مهاجرت پرندگان قرار داشته و پوشش گياهي مناسبي به ويژه براي پرندگان مهاجر‌زادآور فراهم كرده و كاربري بوم‌شناسي پيدا كرده به يكي از مهم‌ترين سايت‌هاي پرنده‌نگاري در استان همدان و يكي از سايت‌هاي با قابليت بالا در غرب كشور تبديل شده است. به همين دليل بايد اين پتانسيل حفظ شده و در راستاي توسعه پايدار و اصل50 قانون‌اساسي عمل كرده تا اين تنوع قابل‌توجه بتواند در آينده نيز بقا يافته و براي آيندگان حفظ شده و جنبه‌هاي مطالعات بعدي را براي آيندگان فراهم سازد.