از آنجایی که امروزه فضای مجازی جولانگاهی برای شبکه های بین المللی و باندهای جهانی مواد افیونی شده است این امر می تواند بیش از پیش حیات جوامع انسانی را در معرض تهدید جدی قرار دهد.

با توجه به اینکه اعتیاد اینترنتی به عنوان یک پدیده اجتماعی، کاربران را دچار آسیب های فردی و اجتماعی کرده است، ضرورت داشت تا در این نوشتار ماهیت اعتیاد اینترنتی و زمینه به وجود آمدن این پدیده برای در معرض قرار دادن کاربران اینترنتی در تهدید به اعتیاد اینترنتی مواد مخدر به عنوان یک تهدید جهانی مورد بررسی قرار گیرد.

پدیده ای به نام اعتیاد اینترنتی

لفظ اعتیاد بیشتر تداعی گر اعتیادهای سنتی همچون اعتیاد به الکل، تریاک، نیکوتین و... است. اما اعتیاد از طریق اینترنت، وجه جدیدی از اعتیادهاست. گسترش رایانه های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت در خانه و محل کار منجر به ظهور معضلی به نام اعتیاد اینترنتی شده است. به طوری که در پی استفاده روزافزون کاربران از اینترنت و زندگی در فضای مجازی به مدت طولانی، نوعی وابستگی کاذب به آن پیدا کرده که دیگر رهایی از آن امری دشوار است.

اعتیاد اینترنتی شامل اعتیاد به اتاق های گپ زنی، هرزه نگاری، قمار آن لاین و خریدهای اینترنتی می شود که همچون دیگر اعتیادها، این نوع، فرد معتاد را از خانواده و اطرافیانش منزوی می سازد. به طوری که می تواند موجب تخریب سلامت، روابط، احساسات و نهایتاً روح و روان فرد شود.

به اعتقاد برخی از روانشناسان، زیاده روی در استفاده از اینترنت، می تواند برای سلامت فکری و فیزیکی کاربر خطرناک باشد به گونه ای که کارکرد انطباقی شخصی را مختل می کند. گروهی دیگر از روانشناسان معتقدند که لذتی که به خاطر استفاده از اینترنت به فرد دست می دهد به هیچ وجه قابل مقایسه با لذت حاصل از کوکائین و یا هر نوع ماده مخدره دیگری نیست.

به هر حال با رشد فراگیر اینترنت در زندگی بشری که همه نوع نیاز کاربر (اعم از نیازهای اجتماعی، عاطفی، معرفتی، جنسی و...) را تأمین می کند، یک نوع وابستگی بیش از اندازه به اینترنت برای کاربر ایجاد می کند که منجر به جدایی زندگی واقعی از دنیای مجازی می گردد. بر این اساس اعتیاد اینترنتی به عنوان پدیده ای نوظهور از سه ویژگی برخوردار است:

1- اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است که برخی ویژگی های آن مشابه شرایط آسیب شناسانه است. در واقع زمانی می توان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علایم خستگی زودرس، تنهایی و افسردگی و غیره باشد.

2- اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه، زمینه تحقیق جدیدی تحت عنوان روان درمانی اینترنتی ظهور کرده است. این دیدگاه، معتادان اینترنتی را به عنوان بیمار می بینند.

3- اعتیاد اینترنتی نوعی مشکل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یک رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان داده است که افرادی که مشکلات وابستگی شیمیایی دارند در هفته وقت بیشتری را صرف اینترنت می کنند تا کاربران وابسته غیرشیمیایی. با توجه به ویژگی های اعتیاد اینترنتی این واقعیت درک می شود که هنگامی که زندگی واقعی فرد از زندگی مجازی او جدا می شود این مسئله وی را با مشکل مواجه می سازد. زمانی که فرد آنچه را که نیاز دارد در دنیای واقعی میسر نمی شود، به شکلی ناخودآگاه به دنیای مجازی روی می آورد تا جایگاهی برای جبران نداشته هایش باشد و به حق باید گفت فضای مجازی این کمبود را برای افراد جبران کرده است. اعتیاد به فضای مجازی همانند دیگر اعتیادها جدی است اما از آنجا که علایم خاصی را دارد، شاید سال ها آشکار نشود حتی فرد معتاد نیز به آن پی نبرد.

به هر حال باید گفت شاید همیشه وابستگی بیش از حد به اینترنت مشکل ساز نباشد، اما هنگامی که فرد رابطه خود را با واقعیت از دست دهد و در واقع میزان و مدت زندگی او در فضای خیالی مجازی به مراتب بیشتر از حضور در جهان واقعی باشد آن جاست که باید این اعتیاد را جدی قلمداد کرد و چون سایر اعتیادها به درمان آن پرداخت.

علایم اعتیاد اینترنتی

مانند تمامی انواع اعتیادهای دیگر، اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال و بی نظمی روانی : اجتماعی با مشخصه هایی چون عمل (نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمان های اولیه استفاده)، علایم کناره گیری (به ویژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بی حوصلگی)، اختلالات عاطفی (افسردگی، تندخویی، بدخلقی) و از هم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی (کاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمی و کیفی) است.

علائم اختلال حاصل از به کارگیری بیش از حد اینترنت عبارتند از: مشکلات میان فردی و یا مشکلات در هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت هایی مربوط به دوستان، خانواده، کار و یا مسئولیت های فردی، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و بی توجهی به سلامت مشخصی و بی خوابی.

انواع اعتیادهای اینترنتی

اعتیاد اینترنتی اصطلاح وسیعی است که تنوع گسترده ای از رفتارها و مشکلات مربوط به کنترل وسواس و انگیزش را در بر می گیرد. اعتیاد اینترنتی چندین گونه دارد که پنج نوع آن شایع ترین است: اعتیاد به سایبر سکس، اعتیاد به روابط سایبری، اعتیاد به خرید و تجارت و مزایده، اعتیاد به بازی های رایانه ای، اعتیاد به ولگردی اینترنتی.

معتاد اینترنتی در هر کدام از این اعتیادها در پی تأمین یکی از نیازهای عاطفی و جسمی بنیادین خویش است.

اعتیاد اینترنتی و تهدید مواد افیونی

از آنجایی که معتادان اینترنتی در پی گریزگاه یا پناهگاهی برای دوری از واقعیتند تا بدین وسیله دنیای خود را در فضای مجازی پر کنند، این مسئله باعث شده تا باندهای بین المللی قاچاق مواد مخدر، جهت توزیع هدفمند مواد افیونی از این شبکه جهانی نهایت استفاده را ببرند. به طوری که قاچاق مواد مخدر در اینترنت در کنار جرایمی مانند جاسوسی، اخاذی، دستکاری در بورس و... از جمله مواردی است که به گفته یکی از مشاوران خزانه داری آمریکا از بعد کشوری و منطقه ای خارج شده و جنبه بین المللی به خود گرفته است.

قاچاقچیان با بهره گیری از فضای سایبری سعی دارند تا قبح ذاتی را که از مواد مخدر در افکار عمومی مردم نقش بسته است از بین ببرند و برای رسیدن به این هدف سعی می کنند تا مواد مخدر را همانند یک کالای عادی برای مردم و به خصوص جوانان به تصویر بکشند. بنابراین آنها در سایت های مختلف به آموزش تهیه و روش استعمال مواد مخدر می پردازند. همچنین در این سایت ها تمامی مواد مخدر را قرار می دهند. اما آنچه مهم است این است که معتاد اینترنتی به دلیل ارتباط کاملاً مستقیم و بی واسطه با موضوع مواد مخدر و همچنین فراوانی سایت های متعلق به موادمخدر و جذاب نشان دادن مصرف مواد مخدر از سوی قاچاقچیان بین المللی، همیشه در معرض خطر گرایش به مصرف این مواد افیونی قرار دارد. به طوری که می توان گفت اعتیاد اینترنتی تهدیدی جدی برای جوانان جهت تمایل برای مصرف مواد افیونی است چرا که سایت های مختلف متعلق به قاچاقچیان بین المللی به نحو زیرکانه ای مصرف مواد مخدر را در اینترنت فرهنگ سازی کرده اند که در نظر اول این چنین القا می شود که مصرف این مواد افیونی لازمه ورود به فضای سایبری است.

در گزارش های هیأت بین المللی کنترل مواد مخدر، استفاده از تکنولوژی فضای سایبری را از سوی قاچاقچیان به دو صورت ذکر می کند که گروه های مافیایی مواد مخدر به دو صورت متمایز از اینترنت استفاده می کنند. این گروه ها از این تکنولوژی برای بهبود کارایی روش های تولید و حمل موادمخدر از طریق ارتباطات امن و سریع و نیز حفاظت شخصی و فعالیت های غیرقانونی خود در برابر تعقیبات پلیس استفاده کرده و در برخی مواقع نیز از فنون حمله در این خصوص بهره می گیرند.

به هر حال اینترنت (فضای جهانی مجازی) باندهای قاچاق بین المللی مواد مخدر را قادر ساخته تا جرایم سنتی را با روش های جدید مرتکب شوند. به عنوان مثال اطلاعات مربوط به محموله های مواد مخدر غیرقانونی خود را به صورت پیام های رمزدار ارسال می کنند و یا ساخت مواد مخدر مصنوعی را به راحتی در اختیار کاربران و مخاطبان خود قرار می دهند. به طوری که سالانه میلیاردها تن مواد افیونی به صورت قاچاق از طریق اینترنت فروخته می شود که سلامتی مصرف کنندگان این نوع داروها را به شدت تهدید می کند.

کارشناسان و روانشناسان پس از بررسی حدود صد سایت که در اینترنت در این زمینه فعالیت داشته به این مسئله پی بردند که به طور کلی استفاده منفی از اینترنت و فضای مجازی در مقوله اعتیاد به چند بخش تقسیم شده است که فرهنگ سازی، تبلیغ، فروش و خدمات ارائه شده پس از مصرف موادمخدر را در برمی گیرد، به طوری که این مراحل کاملاً پیوسته است. یعنی مجموعه سایت هایی که در این زمینه فعالیت دارند ابتدا فرهنگ استفاده از موادمخدر را برای کاربر اینترنت جا می اندازند و آن را امری عادی قلمداد می کنند، سپس به تبلیغ موادمخدر می پردازند و بعد از ایجاد تمایل در کاربر خصوصاً معتاد اینترنتی، اقدام به فروش این مواد افیونی می کنند و در نهایت برای اینکه فرد معتاد دچار مشکلاتی چون ضعف و شکست در امتحانات، کاریابی، ورزش و... نشود، خدماتی به وی ارائه می کنند تا بتواند این آزمون ها را با موفقیت پشت سر بگذارد.

هیأت بین المللی کنترل مواد مخدر (INCB) در سال 2006 اعلام می کند استفاده از این مواد و همچنین داروهای توهم زا بین رده های سنی مختلف در تمامی کشورهای جهان رشد داشته است، به طوری که این هیأت بین المللی به عنوان یکی از حقایق وحشتناک تکنولوژی امروز (اینترنت) به عدم رعایت محدودیت های سنی تعیین شده در توزیع و فروش این مواد بین افراد در رده های سنی مختلف هشدار می دهد. به نحوی که براساس گزارشات فوق، شیوع مواد افیونی در آمریکا بین نوجوانان، جوانان و بزرگسالان به طوری گسترده است که هر متقاضی در هر رده سنی از طریق اینترنت می تواند مصرف کننده مواد مخدر باشد. فعالیت های چشمگیر باندهای قاچاق مواد مخدر بین المللی در فضای سایبری (اینترنت) که با تنوع و جذابیت های خاصی همراه است، سبب شده تا فراوانی مواد مخدر در اینترنت به عنوان یک تهدید، امنیت روانی و جسمی جوامع انسانی را در معرض خطر قرار دهد، به طوری که می توان گفت، تهدید مصرف مواد افیون اینترنتی یک تهدید جهانی است که هر روز رو به گسترش است که حتی جوانان کشور ما در معرض این تهدید جهانی قرار گرفته اند. به گفته یکی از مسئولان ناجا، امروز در کشور مصرف مواد مخدر صرفاً به مرحله شیمیایی ختم نمی شود و امروز بحث تولید و مصرف اینترنتی مواد مخدر مطرح است که مقابله با آن سخت تر از مراحل قبلی است و امروز مقابله با تهدید اینترنتی مواد مخدر به یکی از برنامه های مهم ناجا تبدیل شده است.

به هر حال همانطور که در طی گزارش بارها به آن اشاره شده وابستگی به استفاده از اینترنت (اعتیاد اینترنتی) علاوه بر اینکه کاربران را دچار انواع اختلالات روحی و روانی و حتی جسمی می سازد، می تواند کاربران اینترنتی را در معرض تهدید استفاده از مواد مخدر افیونی قرار دهد. به طوری که با گستردگی سایت های مواد افیونی و در دسترس بودن آن و همچنین تبلیغات وسیع قاچاقچیان مواد مخدر در شبکه جهانی مجازی که استفاده از مواد افیونی را حلال مشکلات روحی (افسردگی و پریشانی) می دانند، وسعت این تهدید را در کشورها افزایش داده و بنیان جوامع بشری را به مخاطره انداخته است.

امیررضا غلامی