تفاوت حضور قلب و اخلاص در عبادات

آیت الله مظاهری با اشاره به تفاوت حضورقلب وخلوص در عبادات گفت:اگرحضور قلب نباشد،عبادت صحیح است و قضا ندارد،اما اگر العیاذبالله در کاری اخلاص نبود و ریا وجود داشت، نه تنها ثواب ندارد، بلکه قرآن آن راشرک می داند.

به گزارش کورنگ به نقل از خبرگزاری شبستان، معظم له در ادامه سلسله مباحث اخلاقی خود پیرامون صبر وجایگاه آن درعبادات تصریح کرد:صبر و استقامت برای حضور قلب، کاری مشکل، امّا لازم است. علمای علم اخلاق، این فضیلت بزرگ را «ام الفضائل» نامیده‌اند؛ زیرا هرکسی برای دست‌یابی به هر فضیلتی نیازمند صبر و استقامت است. همچنین اهتمام به این فضیلت بزرگ، مانع مهمی برای سقوط انسان و عامل حفظ او از انحراف و گمراهی است

ایشان تاکید کردند:دست‌یابی به حضور قلب، آوردنی نیست، باید خودش بیاید، امّا زمینه‌سازی برای مقدّمات آن، به دست خود انسان است. اگر کسی جدّاً اهل دل باشد و با تضرّع و زاری، حضور قلب را از خداوند طلب کند و برای دریافت آن، تلاش نماید، خداوند رحمان عنایت می‌کند. این نعمت، چیزی نیست که به همه بدهند. اگر کسی در نماز حضور قلب دارد، بداند که از خواص است و خداوند متعال به او لطف و عنایت ویژه دارد.

حضرت آیت الله مظاهری در خصوص راهکار رسیدن به مقام اخلاص خاطر نشان کرد:خلوص نیز همچون حضور قلب، نایاب است و ازعنایات ویژۀ الهی به برخی از انسان‌ها به شمار می‌رود که برای کسب خلوص، انسان باید ریاضت‌های دینی فراوانی را متحمّل شود و با تضرّع و زاری، آن را از خداوند متعال درخواست کند.

وی افزود: دست‌یابی به حضور قلب، بسیار مشکل است و تحصیل آن، جز با عنایت خدای سبحان و تضرّع و زاری به درگاه او و توسّل به اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم» امکان‌پذیر نیست. با همۀ این مشکلات، انسان باید از اول تا آخر نماز، مراقب افکار و خطورات قلبی خود باشد؛ در برابر خداوند متعال، ادب را رعایت کند و دل او نیز به پروردگار عالم توجّه داشته باشد.

مراتب توجّه در عبادات

این استاد اخلاق تصریح کرد: توجّه به خداوند متعال، به خصوص توجه به حق تعالی هنگام اطاعت و عبادت او، مراتبی دارد. مراعات ادب حضور و حضور قلب هنگام عبادت، مرتبۀ اوّل توجّه است که به آن «مرتبۀ حضور قلب» می‌گویند. در مرتبۀ بعد، نمازگزار در نماز خود، با خدای سبحان، معاشقه می‌کند و کم کم به مرتبه‌ای می‌رسد که پروردگار عالم را می‌یابد. چنین شخصی وقتی نماز می‌خواند، تنها نیست و جداً خدا را می‌یابد. نظیر آدم تشنه‌ای که آب را می‌یابد و مشتاق نوشیدن آب است. او نمی‌تواند حالت تشنگی و اشتیاق خود به آب را توصیف کند، امّا این حالت را در وجود خود می‌یابد. «یابیدن» بالاتر از «دانستن» است. مردان خدا، در نماز، خدای خود را می‌یابند. اگر واقعاً نماز، مکالمه و معاشقه با خداوند باشد، آن نماز، وجدانی و یابیدنی می‌شود. همان‌گونه که امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» ‌در نهج البلاغه[2] و امام حسین«سلام‌الله‌علیه» در دعای عرفه می‌فرمایند خداوند یافتنی است و کور باد چشمی که خدا را نبیند: «عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاکَ»[3]

راهکار درک حضور قلب

حضرت آیت الله مظاهری افزود: دست‌یابی به حضور قلب، آوردنی نیست، باید خودش بیاید، امّا زمینه‌سازی برای مقدّمات آن، به دست خود انسان است. اگر کسی جدّاً اهل دل باشد و با تضرّع و زاری، حضور قلب را از خداوند طلب کند و برای دریافت آن، تلاش نماید، خداوند رحمان عنایت می‌کند. این نعمت، چیزی نیست که به همه بدهند. اگر کسی در نماز حضور قلب دارد، بداند که از خواص است و خداوند متعال به او لطف و عنایت ویژه دارد. برای درک این مقام والا، انسان نیازمند صبر و بردباری است. صبر و استقامت برای حضور قلب، کاری مشکل، امّا لازم است. و الاّ نماز، لقلقۀ زبان خواهد بود. نماز مفید و کاربردی، آن است که همراه با حضور قلب و اخلاص باشد. باید نمازگزار در تمام مدّت نماز، خود را در محضر خداوند رحمان بیابد تا نماز او کاربرد داشته باشد و او را به مراتب والای معنوی و عرفانی برساند.

معنا و برخی از مصادیق اخلاص

معظم له افزود:خلوص به این معناست که انسان بتواند کارهای خود را فقط برای خداوند سبحان انجام دهد. در کارهای روزمرّه، عبادات، تلاش‌های اقتصادی و ... باید خلوص رعایت شده، به هر کاری، رنگ خدایی داده شود. وقتی کسی برای رفاه همسر و فرزندان کار می‌کند، وقتی مسلمان برای تأمین رفاه اجتماعی تلاش می‌نماید، باید نیّت خود را برای خداوند متعال خالص کند. همچنین هنگامی که زن، ادارۀ امور منزل و تربیت فرزندان و شوهرداری را انجام می‌دهد، باید به کارهای خود رنگ الهی ببخشد.

قرآن کریم می‌فرماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَة»،[5] رنگ خدا، چه رنگ خوبی است.

راهکار رسیدن به مقام اخلاص

ایشان خاطرنشان کرد: خلوص نیز همچون حضور قلب، نایاب است و ازعنایات ویژۀ الهی به برخی از انسان‌ها به شمار می‌رود. برای کسب خلوص، انسان باید ریاضت‌های دینی فراوانی را متحمّل شود و با تضرّع و زاری، آن را از خداوند متعال درخواست کند. در واقع، مقدمه چینی و زمینه‌سازی برای خلوص دست خود انسان است، امّا در نهایت، خداوند متعال باید توفیق برخورداری از این نعمت بزرگ را عطا فرماید.

خلوص، مختص به واجبات نیست

اخلاص، مختص به اعمال عبادی واجب نیست. حتی خلوص نیّت در عبادات؛ واجب و مستحب؛ نیز منحصر نمی‌شود. بلکۀ همۀ اعمال و کارهای انسان باید با خلوص نیّت انجام شود. مثلاً خدمت به خلق که در روایات، ثواب فراوانی برای آن بیان شده است، جز با رنگ الهی و خلوص نیّت، ارزش پیدا نمی‌کند.

ریا، مخفیانه نفوذ می‌کند تحصیل خلوص نیّت، بسیار مشکل است؛ زیرا نفوذ ریا، مخفیانه و پنهانی است. در روایات آمده است: ورود شرک و ریا در اعمال، ناپیداتر از راه رفتن مورچۀ سیاه روی سنگ سیاه در شب ظلمانی است![11]بعضی اوقات، ریا عمل را نابود می‌کند و فرد تصوّر می‌کند عمل را برای خداوند انجام داده است. حتّی گاهی خود را فریب می‌دهد و کاری را که برای غیر انجام داده و پول گزافی نیز در ازای آن گرفته است، به حساب عمل خالص می‌گذارد. امّا در قیامت، ریا خودنمایی می‌کند و می‌بیند که ظلمت و تاریکی، سر تا پای آن عمل را گرفته و متوجّه می‌شود یک عمر، ریاکاری کرده است.

پی نوشتها؛

1. بحار الأنوار، ج ‏81 ، ص 260

2. نهج البلاغه، خطبه 179

3. دعای عرفه

4. عل الشرائع، ج 2، ص 363

5. بقره / 138

6. الکافی، ج 2، ص 194

7. الکافی، ج 2، ص 171

8. جامع الاخبار، ص 69

9. بقره، 246.

10. بیّنه، 5.

11. بحارالانوار، ج 69، ص 93