فرش همدان از گذشته‌های دور تا چند سال اخیر جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی برای خود به دست آورده بود، به‌طوری که بسیاری از کشورهای غربی مشتری پر و پا قرص این کالا بودند و اغلب آن صادر می‌شد.

اما در حال حاضر پس از آن که صادرات فرش ایران محدود شد، فرش همدان نتوانست در داخل برای خود متقاضی ایجاد کند و به گفته فعالان عرصه فرش در همدان، این هنر از بین رفته است و فرش همدان بافته نمی‌شود.

تولیدکنندگان سابق فرش در استان معتقدند که چون شناختی از فرش همدان در داخل کشور وجود نداشت پس از بسته شدن درب صادرات، مشتریان داخلی نیز به آن روی خوش نشان نداد و این فرش به تولید نرسید.

فرش همدان از لحاظ بافت به دو نوع تجارتی و ریز تقسیم می‌شود. فرش تجارتی همدان را بین 90 رج تا 120 رج می‌بافند، که دو پو بوده و دارای گره‌های بزرگی است و فرش ریز بافت نیز از 140 رج تا 200 رج بافته می‌شود، این نوع فرش را شرکت فرش همدان می‌بافت و اندازه آن از قالیچه تا قالی‌های بزرگ 40 تا 50 متری می‌رسید.

شرکت فرش همدان و یا بافندگانی مانند یوسف زنجانی، وکیل الرعایا، رضوانجو، اکرمی، اخوان فتحی، نوبری و بیگلر از عمده تولیدکنندگان فرش همدان بودند.

یکی از تولیدکنندگان سابق فرش همدان اظهار داشت: فرش همدان به دلیل نبود مصالح مناسب مانند خامه خوب و با کیفیت و البته نقشه‌های قدیمی که مورد پسند مردم قرن بیست و یکم نیست، از بین رفته است.

علیرضا بیگلر ادامه داد: فرش همدان از نظر رنگ‌آمیزی هارمونی نداشت و هر بافنده بنا بر سلیقه خود و بدون توجه به تقاضای بازار و نظر کارشناسان نقشه و رنگ به تولید می‌پرداخت که در نتیجه مردم از آن استقبال نکردند و تولید به پایان راه خود رسید.

وی تأکید کرد: فرش اردکان نسبت به سایر فرش‌ها از کیفیت پایین‌تری برخوردار است اما به دلیل هماهنگی در رنگ‌آمیزی و بافت در تعداد بالا، در تمام کشور شناخته شده و دارای مشتری مخصوص به خود است.

این تولیدکننده سابق فرش تصریح کرد: بافنده همدانی به دنبال نوآوری و ایجاد تغییراتی در نقشه‌های قدیمی که مورد پسند مردم باشد نبوده و نمی‌خواهد پولی بابت خرید نقشه از یک فرد خبره بپردازد که در نتیجه ضرر آن را نیز پرداخت می‌کند.

بیگلر که 18 سال به تولید فرش اشتغال داشته، افزود: یکی دیگر از دلایل از بین رفتن قالی همدان تبدیل خانه‌های بزرگ قدیمی به آپارتمان است که در نتیجه آن امکان بافتن قالی در آن وجود ندارد و صدای دف می‌تواند برای همسایه‌ها آزاردهنده و موجب اعتراض آنان شود.

وی ادامه داد: اگر امروز فردی نیز سالن‌های بزرگ در نظر بگیرد و افراد را مستقر کنند، هزینه‌های جانبی که پیش می‌آید توجیه اقتصادی قالیبافی را از بین خواهد برد.

یکی دیگر از تولیدکنندگان سابق فرش نیز در گفت‌وگو با فارس اظهار داشت: یکی از دلایلی که قالیبافی در همدان کمرنگ شد، افزایش اجرت قالیبافان و از دنیا رفتن مدیران با سابقه‌ای بود که در کار خود خبره بودند.

سیدمحمد جوادی ادامه داد: در گذشته کودکانی بودند که حجم بسیاری از کار قالیبافی را انجام داده و نقش موثری در تولید قالی داشتند اما با کنار رفتن این افراد میزان تولید قالی نیز کاهش و قالیبافی از صرفه اقتصادی ساقط شدند.

وی تأکید کرد: در همدان به قالیبافی به عنوان یک شغل کارگری نگاه می‌کنند در صورتی که در تبریز به قالی به چشم یک هنر نگریسته می‌شود و قالیباف یک هنرمند است، که این فرهنگ باعث ترقی قالی تبریز و افت قالی همدان شده است.

این تولیدکننده سابق قالی ادامه داد: در حال حاضر نیز تولیدکنندگان تبریزی، خوی و قمی به همدان آمده و از بافندگان همدانی برای تولید فرش‌های خود استفاده می‌کنند.

جوادی سه عامل مدیریت مطلوب، کارگر ماهر و سرمایه در گردش کافی را لازمه تولید فرش دانست و گفت: پس از مهیا شدن این عوامل باید نقشه مورد پسند بازار نیز تولید کرد، به عنوان مثال نقشه شکار در ایران خریدار دارد اما در کشورهای خارجی طرفدار ندارد، بنابراین باید طبق ذائقه بازارهای هدف تولید صورت گیرد.

احیای فرش در همدان با توجه به شرایطی که فعالان این عرصه مطرح می‌کنند و تلاش هایی ناکامی که برخی از افراد انجام دادند، نیازمند تدابیری ویژه و البته حساب شده‌ای است تا بتواند به روزهای اوج خود بازگردد و بازارهای جهانی را درنوردد.

متأسفانه کاستن از کیفیت فرش همدانی بازارهای هدف را به یک بازار یکبار مصرف تبدیل کرد و حرص سود بیشتر برخی از تولیدکنندگان و تاجران باعث شد تا بازار فرش همدان برای مدت بسیاری از بین رفته و رقبا داخلی و البته خارجی بازار را بربایند.

به همین دلیل انجام یک کار کارشناسی با بررسی نیازهای بازارهای داخلی و بین‌المللی و تبلیغ همه جانبه‌ای برای فرش در بازارهای که پیش از این در اختیار فرش همدان قرار داشت و از بین رفتن تحریم‌های اقتصادی می‌تواند بار دیگر رونق را به این صنعت و هنر متعالی که روزگاری پس از نفت دومین صادرات مهم ایران به حساب می آمد، بازگرداند.

منبع: همدان پرس