شاید اغراق نباشد اگر بگوییم تهرانی ها ماه ها است که نفسی عمیق نکشیده اند. ریه های مردم این شهر مدت زیادی است که عطر هوای پاک و تازه را از یاد برده و حتی چشم هایشان با آبیِ آسمان بیگانه شده است. تهران امسال تنها 16 روز هوای پاک داشته و حتی باد و باران و تعطیلی های گاه و بیگاه هم دردی از آسمان این شهر دوا نکرده است؛ دردی که امروز، همزمان با گرامیداشت روز ملی هوای پاک، از هر روز دیگری در سال جانکاه تر است و این جشن را تلخ تر جلوه می دهد.
در این خصوص به چند نکته اشاره می کنیم:
1. چه فکری باید به حال آلودگی هوای تهران کرد؟ این پرسش سال ها است که دهان به دهان و دست به دست می چرخد و مسوولیت آن از شانه ای به شانه دیگر منتقل می شود. همه مقصران این معضل هم در تلاشند تا رقیبان خود را خاطیان اصلی بروز آلودگی هوا و رسیدن آن به سطحی چنین خطرناک طی مدت زمانی محدود جلوه دهند. این افراد در حالی به دنبال تبرئه خود در دادگاه محیط زیست کشورند که حل این بحران، اکنون بیش از هر چیز به پذیرش مسوولیت همه گروه ها در جامعه و تلاش همه جانبه برای رفع آن نیاز دارد. کارخانه های خودروسازی، کارخانه های صنعتی به ویژه مرکزهای تولید سیمان، وزارتخانه های مختلف و سازمان ها و نهادهای دولتی، مدرسه ها، رسانه ها، همه و همه در راه آلوده تر شدن یا به خاطر تلاش ناکافی در راستای مبارزه با آلودگی هوا مقصرند. با این حال سیاست رایج فرافکنی مقصران واقعه و جابجایی پیکان اتهام به سمت و سوهای مختلف در صورت مساله تلخ آلودگی شهرهای کشور تغییری ایجاد نمی کند.
2. آلودگی هوا اکنون نه یک مشکل کوچک و محدود به شخص یا نهادی خاص، بلکه مساله ای ملی است که علاوه بر پایتخت، همه کلانشهرهای ایران با آن دست و پنجه نرم می کنند. با وجود این، سیاست های برخورد با این مساله هرگز جنبه ملی به خود نگرفته اند و حتی بسیاری از مسوولان و نهادهای مرتبط با این معضل ترجیح می دهند آن را همچون هزاران بحران دیگر نظیر خشکسالی، فرسایش خاک، آلودگی های نفتی و ... پنهان کنند.
3. تاکنون راهکارهای گوناگونی در راه مبارزه با آلودگی هوا در ایران و به ویژه در خصوص تهران مطرح شده است؛ از باردار کردن ابرها گرفته تا در نظر گرفتن جریمه های سنگین آلودگی، اجرای طرح های زوج و فرد تردد خودروها از درِ خانه ها، گسترش درختکاری و ... ؛ طرح هایی که شرایط امروز بخوبی نشان می دهد تاثیری در بهبود وضعیت آلودگی هوا ندارند. شاید بتوان دلیل اصلی تداوم این چالش را نبود فکر و برنامه ریزی درست عنوان کرد.
مقصر اصلی آلودگی هوا سال ها است که سوخت های فسیلی و به ویژه دود میلیون ها خودرویی معرفی می شود که هر روز در خیابان های شهر رفت و آمد می کنند. به همین دلیل در جهت مبارزه با آلودگی، بیشترین تمرکز بر محدود کردن رانندگان خودروهای شخصی و تشویق آن ها به استفاده از وسیله های نقلیه عمومی بوده است؛ سیاستی که بسیاری از کشورها نظیر ترکیه، مکزیک، آمریکا و ده ها کشور دیگر، تجربه های موفقی را از اجرایی کردن آن داشته اند. با این حال، این راهکار در کشورمان به دلایل گوناگون بی نتیجه مانده است.
نزد بسیاری این پرسش مطرح می شود که مسوولان شهری نظیر تهران چگونه از میلیون ها کارمند، دانش آموز و دانشجوی ساکن در نقطه های دور و نزدیک این شهر انتظار دارند ماشین های خود را در پارکینگ ها بگذارند و از وسیله های نقلیه عمومی استفاده کنند در حالی که سیستم حمل و نقل شهری تهران به هیچ وجه از کیفیت و ظرفیت مناسب برای خدمت رسانی به این جمعیت میلیونی برخوردار نیست. تلخ تر اینکه بسیاری از اتوبوس های شرکت واحد، خود از مسببان اصلی افزایش آلودگی هوای تهران به شمار می روند. این کیفیت و حجم ناکافی در دیگر شهرهای ایران بارها از تهران بدتر است و در بسیاری از این شهرها حتی مترو، به عنوان یکی از بهترین راه های مبارزه با آلودگی هوا و تسهیل رفت و آمد شهروندان وجود ندارد.
4. یکی از پیامدهای آلودگی هوا برای تهران، نابودی زیبایی های طبیعی این شهر است. روزگاری نه چندان دور، تهران، پایتخت کوهپایه ای و زیبای ما، هر روز چشمان مردم را به آلبومی از عکس های چشم نواز مهمان می کرد. منظره کوه های بلند و پوشیده از برف اطراف تهران، آسمان آبی صبح و سرخی غروب این شهر، درختان سبز و شاداب و پرندگانی که صحنه پروازشان در آسمان مدت ها است که کمتر تکرار می شود و ده ها تصویر دیگر در قاب این شهر مدت ها است که به خاطره تبدیل شده و کم کم از ذهن ها پاک می شود. زیبایی های یک شهر بخشی از هویت آن است و شاید بسیاری از افرادی که بزرگ ترین دغدغه در ارتباط با آلودگی هوای تهران را سلامت جسم شهروندان تهرانی می دانند، چشم خود را بر این زیبایی ها و نقش آن بر هویت تهران و سلامت روان مردم این شهر بسته اند؛ شهری که در سایه آلودگی ممکن است به مرور زندگی از آسمان آن رخت ببندد.
*از: عطیه میرقراچولو / خبرگزاری ایرنا