به گزارش کورنگ ، دکتر' یعقوب موسوی' در گفت وگو با ایرنا با تاکید براینکه مناطق حاشیه نشین، بهترین نقطه ورودی برای تولید و انتشار انواع جرایم برای مجرمان سابقه دار است، گفت: سرنخ مفاسد اجتماعی ، اخلاقی و اقتصادی در دست کسانی است که سابقه کیفری دارند و قربانیان خود را نیز از ساکنان این مناطق می گیرند .
پدیده حاشیه نشینی یا سکونتگاه های غیررسمی در بخش عظیمی از کشورهای جهان، بخصوص در کلان شهرهای قاره آسیا و آفریقا و آمریکای جنوبی،گریبانگیر مدیریت شهری است .گسترش شهرنشینی سریع درایران، پیدایش شهرهای بزرگ و ایجاد محله های حاشیه نشین با بافت نابسامان را در پی داشته چنانکه ساکنان آن مهاجران روستایی یا قشرهای کم درآمد شهری هستند و به مشاغل کاذب و حاشیه می پردازند.
آنان از مشارکت اجتماعی و تعلق شهروندی پایینی برخوردارند، از خدمات ارایه شده در این محلات به هیچ وجه راضی نیستند و به دلیل گسترش فقر و بیکاری حاشیه نشینان بیشتر در معرض آسیب های اجتماعی قرار دارند. فقر فرهنگی ومشکلات مالی ساکنان این مناطق ودر حاشیه بودن آنان از یک سو و دیدن زندگی شهرنشینانی که از امکانات زندگی امروزی بهره مند هستند، از سوی دیگر، سبب ایجاد نارضایتی عمیق دربین این بخش از جامعه می شود و این امر گاه می تواند زمینه ساز بحران های اجتماعی شود . به همین دلیل، حاشیه نشینی پدیده اجتماعی و به عنوان معضل اجتماعی مورد توجه جامعه شناسان شهری و سایر علوم مربوط به شهرسازی قرار گرفته است.
دکتریعقوب موسوی، جامعه شناس شهری و استاد دانشگاه الزهرا (س) تهران در گفت وگو با خبرنگار ایرنا به پرسشهایی در این زمینه پاسخ داده است:

ایرنا: محیط زندگی در مناطق حاشیه نشین چه تاثیری در بسترسازی وقوع جرایم دارد ؟
موسوی : علل بزهکاری درمیان اقشار مختلف بسیار پیچیده و تابع متغیرهای مختلف است و نمی توانیم آن را به یک علت خاص فیزیکی محدود کنیم. مناطق حاشیه نشین به علت محرومیت های فیزیکی ،اقتصادی ، خدماتی و ارتباطی مستعد تولید عوارض اجتماعی می شوند .نبود زندگی استاندارد و کنترل رسمی و غیررسمی از ویژگی های مناطق محروم است. در واقع، این مناطق به حال خود رها شده اند .
خانواده هایی که به این مناطق می آیند به علت گسست اجتماعی از خویشاوندان خود و به علت نبود علقه و اعتنای اجتماعی اگر مرتکب خلاف شوند سرزنش و طرد نمی شوند. این عامل اجتماعی محرکی است که مجرمان را به ارتکاب جرم تشویق می کند . عامل دیگر مربوط به ساختار جمعیت حاشیه نشین است؛ ساختاری که دچار فقر و فلاکت عمیق،سرگردان و بی هدف است . اخلاق در این ساختار جمعیتی دچار انحطاط شده است وهر نوع جرمی ازجمله مواد مخدر، فحشا و سرقت در میان این جمعیت رخ می دهد.
عامل دیگر این است که مناطق حاشیه نشین، مناطقی جذاب برای بزهکاران است به این دلیل که نرخ مسکن و نرخ تردد در این محلات ارزان تر از متن شهر است. این جمعیت از جاکنده که هیچ اتصال و تعلق مکانی ندارند مستعد به بزهکاری هستند به این دلیل که رابطه بین فقدان تعلق مکانی و بزه موضوعی است که از نظر علمی اثبات شده است. نکته بعدی این است که حاشیه ها بهترین ورودگاه برای تولید و انتشار انواع جرایم برای مجرمان سابقه دار است، چنانکه سرنخ مفاسد اجتماعی ، اخلاقی و اقتصادی از سوی کسانی است که سابقه کیفری دارند و قربانیان خود را از این مناطق می گیرند.

ایرنا: چه رابطه ای بین حاشیه نشینی و بحرانهای اجتماعی وجود دارد؟
موسوی: نبود امنیت اجتماعی ، سیاسی وعمومی در شهرهای بزرگ به علت فقر پایدار در مناطق حاشیه نشین است. ارتش بیکاران ، محرومان و طرد شدگان شهری تهدیدی برای امنیت پایدار در شهرها هستند. بزهکاری معلول فقدان نظارت، مدیریت و برنامه ریزی است. دولت و نهادهای غیررسمی مسئولیت مدنی و اجتماعی در قبال این بخش جامعه دارند چون هر چه میزان فقر عمومی و فقر ملی بالا رود فقر شهری و فقر مناطق حاشیه نشین هم افزایش می یابد .
افزایش فقر شهری چه به شکل آشکار و چه مزمن منجر به تولید بزه و جرایم می شود. ابزار ارتکاب به جرم و اشکال بروز جنایت متناسب با شرایط عمومی تغییر و تحول پیدا می کند . مناطق محروم شهری منشا شورشهای اجتماعی هستند. محرومان شهری آماده برای به تصرف در آوردن منابعی هستندکه تصور می کنند به آنان تعلق دارد . در شورش های شهری ، معیارهای درست و نادرست ، حق و باطل ، ملی و محلی با هم مخلوط می شود و تشخیص آن برای مسئولان دشوار است . مدیریت شهری مناطق محروم حاشیه نشین و مدیریت اجتماعی در سطح کلان جامعه وکاهش مشکلات اقتصادی ، کاهش بیکاری ، شغل آفرینی برای جوانان مناطق محروم ، سرمایه گذاری دراین مناطق و جلوگیری از جابجایی سریع جمعیت اقدامات ضروری است که درصورت اجرا ، خطرات آن برای تهدید امنیت ملی ، اجتماعی و سیاسی کاهش می یابد .

ایرنا: برخی از آسیب شناسان اجتماعی معتقدند که عوارض و آسیب های ناشی از حاشیه نشینی بیشتر متوجه زنان و کودکان است . نظر شما چیست ؟
موسوی : زنان، کودکان و نوجوانان در مناطق حاشیه نشین بیشتر در معرض طرد روحی ، روانی ، اجتماعی ، اقتصادی و شخصیتی قرار دارند . درمناطق پر خطر حاشیه نشین بسیاری از قربانیان جرم و جنایت شامل این افراد است. کودکانی که معامله می شوند، ازدواج دختران درسنین بسیار پایین، تن فروشی زنان برای تهیه مواد مخدر و بهره کشی ازکودکان کار ازجمله آسیب های ابن اقشار است .

ایرنا : دستگاه های مسئول دولتی و عمومی در جهت تنش زدایی و کاهش عوامل محرک در محلات حاشیه نشین چه سیاستهایی می توانند اتخاذ کنند؟
موسوی: برای کاهش پدیده حاشیه نشینی، سیاستهای کلان ملی ، منطقه ای و بخشی در حوزه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بسیار اهمیت دارد ، ازجمله ایجاد نوعی تعادل در توسعه فضایی ، تزریق سرمایه وخدمات در سطح ملی ، کاهش نرخ بیکاری و اجرای سیاستهای کارآفرینی ، سیاست گذاری در جهت توسعه رفاه وخدمات ملی ، افزایش قدرت پول ملی ، بالا بردن سطح بهره مندی وبرخورداری مردم . این مولفه ها در کاهش رشد حاشیه نشینی در کلان شهرها بسیار تاثیرگذار هستند .
راهکار بعدی این است که شهرهای متوسط و بزرگ باید پذیرای جمعیت تازه وارد باشند ، یعنی برای ارایه خدمات عمومی واختصاصی آماده باشند . شهرهای بزرگ باید منابع عمومی خود را به صورت عادلانه توزیع کنند . یکی از نشانه های توسعه شهری، توازن در عمران شهر و محرومیت زدایی از مناطق محروم شهری است . در حال حاضر بسیاری از کلان شهرها به علت سیاست بد اقتصادی در دهه گذشته دچار نوعی شکاف فضایی شده اند ، یعنی بین مناطق و نواحی از نظر استاندارد زندگی ، برخورداری از امکانات و خدمات عمومی فاصله عمیق وجود دارد .
چند دهه بعداز انقلاب ما متاسفانه بازشاهد نوعی قطب بندی اقتصادی و اجتماعی تحت عنوان طبقه بالا ،طبقه پایین و منطقه بالا، منطقه پایین هستیم . این پدیده از نظر جامعه شناسان بسیار منفی است زیرا آنان قطب بندی فضای اجتماعی را نوعی تهدید برای توسعه شهری می دانند. راهکار برون رفت از این وضعیت، مدیریت عقلانی ، علمی و مدیریت سالم شهری است . مدیریت محله های شهری و دادن اختیارات به نواحی ومناطق شهری یکی از راه های کاهش محرومیت در مناطق فقیر شهری است .اگر شهرداری های مناطق پایین تر اختیارات کافی داشته و از مدیران قوی برخوردار باشند می توانند میزان بزه و جرم را کاهش دهند .

ایرنا: رسانه ها در کاهش رفتارهای پرخطر و بزهکارانه ساکنان مناطق حاشیه نشین چه نقشی می توانند داشته باشند ؟
موسوی: جریان های رسانه ای در کاهش پدیده های آسیب شناختی نقش مهمی دارند اما نقش اصلی رسانه ها انعکاس وضعیت اجتماعی است و خبرنگاران و گزارشگران نقش آگاهی بخش از مسایل زیر پوست شهر دارند . مردم متوجه بسیاری از خطرها نیستند به عنوان مثال مشکل آلودگی هوا ،که ممکن است حیات آنان را تهدید کند. این گزارشگر رسانه است که متوجه پیامدهای منفی زیست محیطی می شود .
اصحاب رسانه ، اندیشمندان و متفکران جامعه هستند. رسانه ها باید همراه با شرایط جلو بروند و درمورد آسیب های اجتماعی بموقع هشدار دهند . رسانه ها همچنین باید فرهنگ سازی کنند و موجب شکل گیری خواسته های سالم اجتماعی و جمعیتی شوند .

گفت وگو : مهرنوش خرمی نژاد